Helena heeft een grote niersteen tijdens de zwangerschap. Ze vraagt of een operatie schadelijk is voor haar baby. Mijn onderzoek stelt haar eerder gerust.
Anesthesie tijdens de zwangerschap
Helena is niet alleen: 1 op 100 zwangere vrouwen ondergaan een operatie. Naast een niersteen komen o.a. ook een blindedarmontsteking of galstenen voor tijdens de zwangerschap. Deze aandoeningen kunnen behandeld worden met een operatie. Deze ingreep uitstellen kan leiden tot levensbedreigende verwikkelingen bij moeder en baby. Daardoor is er geen andere keuze dan een narcose uit te voeren bij deze zwangere vrouwen. De anesthetica die toegediend worden aan de moeder, gaan zeer vlot via de moederkoek naar de ongeboren baby. De baby slaapt dus mee tijdens de narcose die bedoeld is voor de moeder. De hersenen van een baby zijn volop in ontwikkeling en daardoor mogelijks gevoeliger voor schade door anesthetica. De vraag van Helena is dus volledig terecht.
Eerdere studies
Tijdens mijn doctoraat heb ik eerst gezocht naar alle studies die deze vraag reeds bestudeerden. In 1999 en in 2003 werden de eerste twee studies gepubliceerd die aantoonden dat anesthesie bij zwangere ratten resulteerde in microscopische hersenschade en in een slechter geheugen van de nakomelingen. In totaal heb ik 65 dierstudies gevonden, waarvan er 55 uitgevoerd werden bij ratten en muizen. Deze dierstudies toonden aan dat alle onderzochte anesthetica schadelijk waren voor de hersenontwikkeling van de baby. Is dit het antwoord op de vraag van Helena? Nee, wanneer ik deze dierstudies kritisch analyseerde, werd duidelijk dat de resultaten van deze dierstudies niet vertaald kunnen worden naar de mens. Ten eerste ondergingen de zwangere muizen en ratten in deze studies een narcose van 6-8 uur, soms zelfs meerdere keren. Omdat muizen en ratten slechts 1-3 jaar oud worden en omdat hun zwangerschap slechts 18-21 dagen duurt, komt deze 6-8 uur anesthesietijd overeen met meerdere dagen bij de mens. Dit is in tegenstelling tot de éénmalige operatie bij Helena die minder dan een half uur zal duren. Ten tweede werden de dieren enkel blootgesteld aan anesthesie, maar werd er geen operatie uitgevoerd, een situatie die bij de mens zo goed als nooit voorkomt. Ten derde hebben anesthetica als nevenwerking dat de ademhaling vermindert of volledig stopt en dat ook de bloeddruk laag kan worden. Daarom monitort de anesthesist bij de mensen deze vitale functies tijdens de narcose en wordt, zo nodig, de ademhaling kunstmatig overgenomen en de bloeddruk bijgestuurd. Dit werd nagenoeg niet gedaan in de dierstudies. Deze 65 dierstudies leren ons dus niet veel over de vraag of Helena zich zorgen moet maken of niet.
Ik kon slechts één studie terugvinden die bij mensen een beperkt nadelig effect van anesthesie tijdens de zwangerschap op de hersenontwikkeling van de baby aantoonde. Helaas biedt deze studie ook geen antwoord, o.a. omdat de studie meer dan 30 jaar geleden werd uitgevoerd en de anesthesie methodes van nu veel beter zijn dan die van toen.
Schapen
Omdat de resultaten van de reeds uitgevoerde dierstudies niet vertaald kunnen worden naar de mens, heb ik tijdens mijn doctoraat een nieuwe dierstudie uitgevoerd. We hebben zwangere schapen willekeurig verdeeld in drie groepen. De eerste groep werd niet blootgesteld aan anesthesie, de tweede en derde groep werd respectievelijk één en twee keer blootgesteld aan 2.5 uur anesthesie voor een operatie in de buik. Deze tijdsduur van anesthesie bij schapen komt ongeveer overeen met 5 en 10 uur bij mensen. Bij deze schapen hebben we de gebruikelijke methodes van anesthesie bij mensen nauwgezet toegepast. Zo hebben we o.a. de ademhaling kunstmatig overgenomen, de bloeddruk bijgestuurd, alle vitale parameters nauwkeurig gemonitord en de schapen kregen ook goede pijnstilling. Daardoor kan deze studie wèl de vraag van Helena helpen beantwoorden. Na de geboorte ondergingen de lammetjes testen om de hersenfuncties te onderzoeken en de hersenen werden microscopisch onderzocht. We konden geen nadelige effecten van de anesthesie tijdens de zwangerschap vinden, wat geruststellend is voor Helena.
Het effect van anesthesie op de hersenontwikkeling is vergelijkbaar met het effect van meer dan twee uur per dag een tablet gebruiken
Mensen
Na onze dierstudie hebben we de vraag van Helena ook onderzocht bij mensen. In UZ Leuven hebben we 129 kinderen tussen 2 en 18 jaar oud onderzocht, waarvan de moeders tijdens de zwangerschap een operatie onder algemene of lokale verdoving ondergingen (vb. ter behandeling van nierstenen, blindedarmontsteking, galstenen, …). Via vragenlijsten aan de ouders verzamelden we gegevens over het gedrag, functioneren en psychosociale problemen of leerstoornissen bij deze kinderen. We vergeleken de blootgestelde kinderen met 453 controlekinderen, waarvan de moeders geen anesthesie ondergingen tijdens de zwangerschap. In het algemeen vonden we geen belangrijke verschillen tussen beide groepen: anesthesie tijdens de zwangerschap lijkt dus globaal niet geassocieerd met ontwikkelingsproblemen bij kinderen. Daarenboven was het effect van anesthesie op de hersenontwikkeling maar even groot als het effect van meer dan twee uur per dag doorbrengen voor een scherm (tablet, computer, tv). Echter vonden we wel grotere verschillen in bepaalde subgroepen, meer bepaald bij zwangere vrouwen die een langdurige algemene anesthesie ondergingen. Dat effect was vergelijkbaar met die van een premature geboorte. Dit moet nog verder onderzocht worden in toekomstige studies, omdat er in onze studie niet voldoende vrouwen van deze subgroepen opgenomen waren om dit betrouwbaar te kunnen concluderen. Verder weten we ook niet of deze nadelige gevolgen het gevolg zijn van de ziekte die de operatie noodzakelijk maakte, de operatie zelf of de narcose.
Conclusie
Paracelsus zei 500 jaar geleden: Alle dingen zijn vergif, en niets is zonder vergif, de dosering alleen maakt het zo dat een ding geen vergif is. Water drinken is noodzakelijk om te leven, maar als je 20 liter water drinkt in een paar uur, kan dit dodelijk zijn. Dit principe is waarschijnlijk ook van toepassing op anesthesie tijdens de zwangerschap: een eenmalige korte en goed gecontroleerde narcose resulteert waarschijnlijk niet in belangrijke hersenschade bij de baby. Een langdurige en/of slecht uitgevoerde narcose (zoals in vele dierexperimenten) kan wel hersenschade veroorzaken. Het onderzoek van mijn doctoraat biedt geen volledig en definitief antwoord, maar we kunnen Helena hiermee wel eerder geruststellen. Desalniettemin blijft de huidige richtlijn gelden dat tijdens de zwangerschap enkel en alleen dringende en noodzakelijke ingrepen uitgevoerd mogen worden.
Tom Bleeser dingt mee naar de Vlaamse PhD Cup 2024. Ontdek meer over dit onderzoek op www.phdcup.be.
