Er zit een nieuwe behandeling voor multiple sclerose (MS) in de pijplijn: door lichaamseigen cellen te behandelen met vitamine D kalmeert het overactieve afweersysteem. Nathalie Cools (Universiteit Antwerpen) onderzoekt of de medicijnen aanslaan bij de eerste patiënten.
Wetenschappers uit vier EU landen sloegen op 29 januari de handen bij elkaar om een veelbelovend project naar een nieuw geneesmiddel voor Multiple Sclerose (MS) te starten. Bij MS valt het eigen afweersysteem de hersenen en het ruggenmerg aan, waardoor onder andere problemen met zicht en vermoeidheid ontstaan. ‘Door de dirigent van het afweersysteem aan te pakken, zorgen we met deze nieuwe behandeling voor veel minder bijwerkingen’ zegt Nathalie Cools van de Universiteit Antwerpen.
Wat is er aan de hand bij het afweersysteem van MS-patiënten?
Dat is ontspoord. Waar ons afweersysteem normaal gezien juist beschermt tegen allerhande ziekteverwerkers, valt het nu myeline in de hersenen aan. Dit is de buitenste laag van de zenuwcellen en zorgt dat de cellen goed met elkaar, en met de rest van het lichaam, kunnen communiceren. We weten nog niet waarom die afweercellen de myeline aanvallen. Wij hebben met ons team wel gezien dat de zogenoemde dendritische cellen, niet te verwarren met dendrieten, andere afweercellen stimuleren. In MS zijn deze dendritische cellen hyperactief waardoor het afweersysteem steeds een seintje krijgt om aan te staan.
Hoe ziet jullie behandeling eruit?
We nemen eerst bloed af van de MS-patiënten. Vervolgens halen we de voorlopers van de dendritische cellen eruit en gaan we die in het lab in een kweekzak met groeifactoren ontwikkelen. We voegen vitamine D toe tijdens de ontwikkeling en later ook myeline. Deze cellen noemen we dan tolerogene dendritische cellen (tolDC) die we vervolgens terug toedienen aan de patiënten.
De rol van vitamine D is daarbij erg interessant. Wie ver weg van de evenaar woont, heeft een grotere kans op MS dan wie dichterbij de evenaar woont, vanwege de verschillen in zonuren. Vitamine D hoort bij de standaard zorg van MS. Dien je vitamine D toe aan de voorlopers van die dendritische cellen, dan ontwikkelen ze zich niet meer tot stimulerende cellen, maar juist tot cellen die het afweersysteem kalmeren.
Wat gebeurt er als je die tolDC cellen terugplaatst in het lichaam?
Zodra de tolDC cellen in het lichaam zitten, zoeken ze hun weg naar de lymfeklieren. Daar zitten veel afweercellen. Vlak voor de injectie zijn de cellen opgeladen met myeline. Hierdoor maken ze contact met precies die afweercellen die de myeline aanvallen. In plaats van de cellen te stimuleren, gaan ze ze juist kalmeren. Hoe ze dat precies doen, is voor nu nog een raadsel, maar uit eerder onderzoek weten we wel zeker dat het gebeurt.
Of de tolCD cellen ook zorgen voor de aanmaak van myeline is op dit moment onze belangrijkste onderzoeksvraag. Maar we verwachten het wel. IcoMetrix, een spin off van de Universtiteit Antwerpen en de KU Leuven, ontwikkelde een software tool waarmee wij hersenscans van patiënten gemakkelijk kunnen analyseren. Zo gaan we zien of een afname in het aantal ontstekingshaarden (die gaan in MS hand in hand met de afbraak van myeline), samen gaat met de productie van myeline. Onze hypothese is dat er nieuwe myeline aangemaakt wordt.
Deze medicijnen doen symptomen van MS bij dieren verminderen. Nu testen jullie voor het eerst op mensen. Zijn er al resultaten?
Er traden nog geen nare bijwerkingen op, dat is goed nieuws! Toch zijn er pas twee patiënten begonnen en die hebben nog niet alle medicijnen gehad. We kunnen dus eigenlijk niks zeggen. Nu testen we drie mensen met een vrij lage dosis. Uiteindelijk testen we in deze fase negen patiënten waarbij we de dosis steeds een beetje opkrikken. Als alles veilig verloopt, gaan we door naar een nieuwe fase waarbij we 42 patiënten testen. Het is dus allemaal nog heel spannend!
Wat kan een positieve uitkomst voor MS-patiënten betekenen?
Huidige medicijnen onderdrukken het hele afweersysteem, waardoor patiënten nare, soms zelfs levensbedreigende, infecties of tumoren krijgen. Hoe beter het medicijn de MS bestrijdt, hoe gevaarlijker het medicijn voor de patiënt. De behandeling die wij nu testen, legt niet het hele afweersysteem plat, maar enkel de afweercellen die de myeline afbreken. Dat zorgt voor veel minder bijwerkingen.
Bovendien zet onze behandeling mogelijk een stop op de verdere aftakeling terwijl huidige medicijnen het ziekteproces enkel vertragen. Dat zou een doorbraak betekenen in de zoektocht naar een geneesmiddel voor MS. Toch zijn we zo ver nog niet. Zorgt onze behandeling zelfs voor de aanmaak van nieuwe myeline, dan is het mogelijk dat verloren functies weer terugkomen. Maar dat is nog toekomstmuziek.
Deze week kwam er ook een wetenschappelijke paper uit die de rol van testosteron aanstipt. Dat verklaart mogelijk waarom vrouwen meer kans hebben op de ziekte.
Heel leuk, dat is een paper van Melissa Bown. Die heb ik een paar keer ontmoet. MS heeft nog lang niet al zijn geheimen prijs gegeven. Brown en collega’s vinden nu een verband tussen testosteron en het signaalmolecuul interleukine-33. De paper suggereert dat dit molecuul de mannen beschermt tegen MS. Ook deze bevindingen brengen ons een stapje dichter bij geneeskunde op maat voor MS-patiënten.
Nathalie Cools
Nathalie Cools (1979) studeerde Biochemie aan de Universiteit van Antwerpen, en promoveerde daar in 2007 op onderzoek naar de rol van dendritische cellen in immuniteit en tolerantie. Momenteel leidt zij de onderzoeksgroep aan de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen (UAntwerpen) die een nieuwe behandeling naar MS nu op de eerste patiënten test.
