Er rijzen al langer vragen over de impact van pesticiden op onze gezondheid. Een recente overzichtsstudie vond dat insecticiden een negatief effect hebben op de spermakwaliteit van mannen. Reden tot ongerustheid voor wie kinderen wil, zoals de onderzoekers beweren?
Één milliliter sperma van een man bevat gemiddeld zo’n 20 tot 150 miljoen zaadcellen. Wanneer dat aantal minder dan 15 miljoen bedraagt, spreekt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) van een lage concentratie. Een drastisch verminderd aantal zaadcellen zou gevolgen kunnen hebben voor de vruchtbaarheid van mannen. Ook andere factoren zoals leeftijd, een ongezonde levensstijl en contact met giftige stoffen die het voortplantingssysteem verstoren kunnen aan de basis liggen van een verminderde vruchtbaarheid. Insecticiden zouden volgens de onderzoekers tot die giftige stoffen behoren.
De afgelopen decennia wezen verschillende onderzoeken al op de gezondheidsrisico’s van pesticiden. Pesticiden of bestrijdingsmiddelen zijn een verzamelnaam voor verschillende gewasbeschermingsmiddelen die in de landbouw ingezet worden en biociden die vooral in een huis-tuin-en-keuken context opduiken, zoals ontsmettingsmiddelen en muggenspray. Gewasbeschermingsmiddelen kunnen zich richten op verschillende soorten organismen. Insecticiden bestrijden uiteraard insecten, fungiciden zijn werkzaam tegen schimmels en herbiciden tegen onkruid. Wetenschappers van de George Mason University College of Public Health waren specifiek geïnteresseerd in het effect van insecticiden en bundelden in hun studie meer dan veertig jaar aan onderzoek over de invloed ervan op de zaadkwaliteit van mannen. ‘Insecticiden zijn ontwikkeld om organismen te doden’, zo stelt decaan en onderzoeker Melissa Perry. Ze vindt het dan ook niet verwonderlijk dat zulke bestrijdingsmiddelen ook zaadcellen zouden beïnvloeden.
Stijgende leeftijd
Voor deze overzichtsstudie bekeken de wetenschappers twintig onderzoeken en gegevens van in totaal 1774 volwassen mannen uit dertien verschillende landen. Al die mannen kwamen in meer of mindere mate in contact met insecticiden: ofwel tijdens hun werk, zoals bij telers van gewassen of fabrieksarbeider, ofwel door blootstelling uit de omgeving, bijvoorbeeld als consument. Uit de analyse van de studies bleek dat het gemiddeld aantal zaadcellen per milliliter sperma duidelijk lager lag bij mannen die vaker en in hogere concentraties werden blootgesteld aan insecticiden. Om hoeveel minder zaadcellen per milliliter het zou gaan of vanaf welke concentratie insecticiden een invloed hebben, kwam niet duidelijk naar voren.
Als het aantal zaadcellen inderdaad vermindert door blootstelling aan insecticiden, is de mannelijke vruchtbaarheid dan in gevaar? Moeten mannen zich beter beschermen als ze (nog) kinderen willen?
Volgens Professor Dr. Herman Tournaye is dat te kort door de bocht. Hij is als fertiliteitsarts verbonden aan Brussels IVF, het centrum voor reproductieve geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Brussel. ‘Het aantal zaadcellen is een zeer slechte maatstaf voor mannelijke vruchtbaarheid. Het is de enige indicatie die we hebben, dat geef ik toe. Maar onderzoekers zouden beter kijken naar hoeveel tijd een koppel nodig heeft om zwanger te worden.’ Hij vindt de bevindingen ook niet nieuw aangezien verschillende studies in de afgelopen decennia al een verband aantoonden. Zulke onderzoeken zijn echter ook onderhevig aan andere omgevingsfactoren waardoor het gaat over een associatie en een oorzaak-gevolg verband zo goed als onmogelijk aan te tonen is. Ook al blijven de harde cijfers achterwege, waar rook is is vuur, veronderstelt Tournaye. Hij benadrukt ook dat insecticiden waarschijnlijk niet op iedereen hetzelfde effect zullen hebben. De lever, die giftige stoffen in je lichaam elimineert, werkt bij de ene persoon sneller dan bij de ander. Denk maar aan het effect van alcohol op verschillende mensen: terwijl de ene na een glas al wankel op zijn benen staat, merkt de andere er niets van. Hoewel gewenning hierin ook een rol speelt, zal iemand met een snelwerkende lever een glas te veel amper voelen. Zo is het waarschijnlijk ook met pesticiden: ze zullen niet op iedereen hetzelfde effect hebben.
De resultaten van dit onderzoek zijn voor professor Tournaye geen al te grote zorg: ‘Zelfs met een verminderd aantal zaadcellen kan een man perfect vruchtbaar zijn. Ik maak me meer zorgen om de stijgende leeftijd waarop vrouwen zwanger willen worden’.
Controle
Of insecticiden een effect hebben op de eicellen van vrouwen is niet duidelijk, al lijkt het volgens professor Tournaye wel waarschijnlijk. ‘Het zou best kunnen. Over de mechanismen die een mogelijke rol spelen bij mannen bestaan enkel theoretische hypothesen. Toch is het mechanisme bij vrouwen vermoedelijk anders. Vrouwen worden namelijk geboren met een ‘rugzakje’ aan eicellen. Als insecticiden een impact hebben op de ontwikkeling van eicellen, is dat waarschijnlijk al voor de geboorte gebeurd’, zegt Tournaye.
Ook professor Pieter Spanoghe, hoofd van het departement gewasbescherming van de Universiteit Gent, ziet in de resultaten van de studie geen reden tot paniek. ‘We doen in Europa en België voortdurend onderzoek op ratten en muizen om de effecten van zulke middelen op te volgen. Gewasbeschermingsmiddelen die slecht uit de test komen worden aan banden gelegd of verboden. In het buitenland worden zulke producten nog vaker gebruikt. Maar die geïmporteerde voedingsmiddelen worden streng gecontroleerd voor ze op ons bord belanden. De algemene bevolking moet zich dus geen zorgen maken.’
De landbouw is bovendien niet de enige boosdoener en we hebben ook niet alles zelf in de hand. Sommige stoffen kunnen namelijk heel erg lang in ons lichaam blijven zitten of krijgen we al in de baarmoeder of via moedermelk binnen. Zulke stoffen, zoals de bekende hormoonverstoorder DDT (dichloor diphenyl trichloroethane), kunnen tot ver buiten de blootgestelde generaties effect hebben.
Anderzijds wijst Spanoghe op het concept van bioavailability: ‘Het is niet omdat je wordt blootgesteld aan een bepaalde stof, dat die ook in je bloedbaan zal worden opgenomen, laat staan dat ze schade aanricht in je organen. De gifstof kan evengoed samen met andere afvalstoffen het lichaam verlaten’. Wie ongerust is, kan zelf al het gebruik van biociden in huis beperken. ‘Let op met apparaatjes of sprays die insecten verdelgen en producten die je hond beschermen tegen parasieten’, is het advies van professor Spanoghe.
Kortom: dat insecticiden ongezond zijn voor mensen, is geen verrassing. Maar de kans dat je (als) man onvruchtbaar wordt door een ongewassen appel, is klein.
