Schort er wat aan wetenschap?

‘Uw website is totaal achterhaald!’, sneerde een boze burger in de infobox van Gezondheid en Wetenschap, de Vlaamse website voor betrouwbare gezondheidsinformatie. ‘Nieuw onderzoek bewijst dat het mazelenvaccin wel degelijk autisme veroorzaakt!’ Hij voegde een link toe naar een bevestigende publicatie uit 2025, te vinden op de website Children’s Health Defense, de webstek van Robert Kennedy Jr. Donald Trump plaatste deze notoire antivaxer aan het hoofd van volksgezondheid ondanks protest van Amerikaanse wetenschappers en van 77 Nobelprijswinnaars.

Wetenschapsontkenning zit in de lift en kreeg met het aantreden van Trump de wind in de zeilen. Zijn retoriek en de herhaalde aanvallen op wetenschap en de media hebben de verspreiding van complottheorieën aangewakkerd. Socialemediaplatformen fungeren als megafoon voor desinformatie. De gevolgen zijn aanzienlijk. Door de groeiende vaccinatietwijfel flakkeren infectieziekten, zoals mazelen en kinkhoest, weer op. Zelfs het poliovirus, sinds 2002 uit Europa verdwenen, is opgedoken in het rioolwater van diverse Europese steden. Ook op andere vlakken heeft wetenschapsontkenning nefaste gevolgen. Het ontkennen van de klimaatverandering bijvoorbeeld. De klimaatrampen die elkaar in een snel tempo opvolgen, spreken boekdelen, maar de inspanningen om het tij te keren schieten te kort.

Het is een zorgwekkende trend. Wetenschap vormt de basis van onze moderne samenleving. Van medische doorbraken tot klimaatonderzoek en technologie: wetenschappelijke inzichten hebben ons leven op ongekende manieren verbeterd. Toch dringt dat niet meer overal door. Integendeel. De verklaringen zijn velerlei. Sociale media spelen een grote rol in de verspreiding van misinformatie en mythes. Hun algoritmes zijn ontworpen om content te promoten die veel engagement genereert, en dat zijn vaak sensationele of controversiële berichten. Wetenschappelijk onderbouwde feiten krijgen minder aandacht dan simplistische, emotioneel geladen content. Wetenschap is vaak ingewikkeld en genuanceerd. Ze werkt met experimenten en studies. Nieuwe studies kunnen bestaande inzichten bijstellen. Die veranderlijkheid siert de wetenschap, maar ze kan ook tot verwarring leiden. Vroeger moest je je baby op de rug te slapen leggen, tegenwoordig moet dit op de buik, bijvoorbeeld. Volgens sommige wetenschappers moet aspartaam gebannen worden uit de voeding, andere noemen de kunstmatige zoetstof veilig bij normaal gebruik. Het wekt de indruk dat wetenschappers ‘het zelf ook niet goed weten’, waardoor mensen dat houvast nog meer verliezen.

Wat nog speelt, is het groeiende wantrouwen in overheden. De coronapandemie smeet olie op het vuur met vrijheidsbeperkende maatregelen die soms absurd waren, zoals het tijdelijk verbod om op een bankje in het park te zitten bijvoorbeeld, of het te lang gesloten houden van de scholen. Met de welles-nietesdiscussie over mondmaskers, daarin gesteund door wetenschappers, maakte de overheid evenmin een goede beurt.

Hoe plaatsen we de wetenschap opnieuw op haar voetstuk? De literatuur over science denialism doet meerdere suggesties: betere wetenschapscommunicatie met het brede publiek, meer aandacht voor wetenschappelijke methoden in het onderwijs en regulering van de sociale media. Op het individuele vlak kan het gesprek aangaan met iemand die wetenschappelijke feiten ontkent erg frustrerend zijn, maar toch ga je dat beter niet uit de weg. Het is best mogelijk om een constructief gesprek te voeren zonder verhitte discussies of pogingen om de ander te overtuigen. Reageer kalm en respectvol, zonder spot noch veroordelend. Schamper opmerken, ‘Ben je mal, de aarde is niet plat!’, werkt averechts. Vraag misschien hoe iemand tot een bepaalde overtuiging gekomen is. Toon interesse. Stel vragen. De kunst bestaat erin om iemand kritisch te laten kijken naar de bronnen die hij zelf aanhaalt. Soms doet het mensen nadenken.