Het complexe Y-chromosoom van de man liet zich in 2023 voor het eerst volledig kennen.
In 2000 verklaarden de Amerikaanse president Bill Clinton en de Britse premier Tony Blair trots dat de genetische code van de mens ‘gekraakt’ was. Dit was echter slechts een voorlopige versie van het menselijk genoom met talrijke hiaten. Pas in 2023 werd het allerlaatste stukje van deze puzzel gelegd: het volledige Y-chromosoom.
Bij het uitlezen van DNA of sequencen wordt de volgorde van de nucleotiden of DNA-bouwstenen vastgesteld. Dit proces onthult de genetische blauwdruk van een menselijk individu, bestaande uit drie miljard letters verdeeld over chromosomen. Hieronder valt één paar geslachtschromosomen die het biologische geslacht van een individu bepaalt, namelijk XX voor vrouwen en XY voor mannen.
Het mannelijke Y-chromosoom bleek altijd al een hele uitdaging te zijn om volledig te sequencen. Deze uitdaging lag niet in de grootte – het Y is immers het kleinste chromosoom bij de mens – maar in de complexe en extreem repetitieve aard van zijn structuur. Traditionele sequentiemethoden die korte DNA-fragmenten gebruiken en deze dan aan elkaar koppelen door te zoeken naar overlappingen, werkten absoluut niet goed met de repetitieve delen van het Y-chromosoom. Hierdoor hadden we tot voor 2023 slechts de helft van zijn sequentie ter beschikking.
Doorbraken in sequentietechnologieën die een DNA molecule met miljoenen DNA letters in één keer nauwkeurig aflezen, stelden Amerikaanse collega’s eindelijk wel in staat het volledige Y van de man te sequencen. Deze tour de force onthulde de complexe structuur en bracht enkele nieuwe genen aan het licht, waarvan de functie wel nog niet gekend is.
Hoewel het belang van het repetitieve Y-DNA nog onduidelijk is, opent het deuren naar nieuwe inzichten. Uit een eerste groep van 43 mannen uit diverse werelddelen blijkt alvast dat het repetitieve DNA in het Y-chromosoom sterk verschillend kan zijn. Het verder uitpluizen van deze diversiteit zal zeker inzichten geven in de uitzonderlijke evolutie (en toekomst) van onze geslachtschromosomen.
Bovendien is het volledig sequencen van het Y-chromosoom cruciaal voor onderzoek naar mannelijke vruchtbaarheid, levensduurte, forensische genetica en genetische genealogie. Zo vonden we in ons eigen laboratorium in 2023 dat Ludwig van Beethoven niet hetzelfde Y-chromosoom had als zijn – op papier verwante – naamgenoten die vandaag in België wonen. Hoogstwaarschijnlijk suggereert deze mismatch dat er geen biologische band was tussen Ludwig en zijn Mechelse grootvader Ludovicus, wat een totaal nieuw perspectief biedt op Beethovens leven en werk. De doorbraak in het sequencen van het volledig Y-chromosoom belooft alleen maar nieuwe mogelijkheden voor dergelijk onderzoek in de toekomst.
