Tumoren zijn nachtraven

Beeld: Celdeling van een tumorcel in het weefsel van een borstkankerpatiënt. Credit: Wei Qian

Kankers zaaien uit wanneer cellen zich losmaken van de oorspronkelijke tumor en in de bloedbaan terechtkomen. Tot nu toe werd aangenomen dat die circulerende tumorcellen zich voortdurend vormen, of als reactie op mechanische stimuli zoals chirurgische ingrepen. 

Nieuw onderzoek leert nu dat borstkanker zich vooral tijdens de slaap verspreidt. Celbioloog Zoi Diamantopoulou (ETH Zürich) en haar team namen twee keer bloed af bij dertig borstkankerpatiënten: om 4 uur ’s nachts (tijdens de slaap) en om 10 uur ’s morgens (als ze wakker waren). De wetenschappers ontdekten dat bijna 80 procent van de circulerende tumorcellen in het nachtelijke bloedmonster zat. 

Om meer te weten te komen over deze verrassende bevinding, ging het team muizen bestuderen. Die waren genetisch gemodificeerd om borstkanker te ontwikkelen, of geïnjecteerd met menselijke borstkankercellen. Ook bij de knaagdieren vormden de tumorcellen zich hoofdzakelijk tijdens de slaap – overdag dus, want muizen zijn nachtdieren.

Rustperiode

Als de onderzoekers de dieren langer wakker hielden, werden er overdag duidelijk minder circulerende tumorcellen gevormd. Melatonine toedienen leidde dan weer tot meer tumorcellen in de bloedbaan. Dat hormoon regelt het slaap-waakritme en bevordert de slaap. In genetisch gemodificeerde muizen waarbij het dag-nachtritme niet werkte, vormden de tumorcellen zich onafhankelijk van de rustperiode.

Waarom nemen kankercellen het over tijdens de slaap, die zo belangrijk is voor de gezondheid? Diamantopoulou en haar collega’s vonden een antwoord in het genetisch materiaal van de circulerende tumorcellen: tijdens de slaapfase kwamen vooral de genen naar boven die verantwoordelijk zijn voor de celvermeerdering. De onderzoekers willen nagaan of de samenhang ook geldt voor andere soorten kanker.

Dat de ontwikkeling van tumorcellen afhangt van het dagritme, kan de manier waarop artsen kanker diagnosticeren en behandelen fundamenteel veranderen. Om te voorkomen dat het tijdstip van bloedafname de resultaten vertekent, kunnen zorgverleners op vaste tijdstippen monsters nemen. Bovendien moeten therapieën worden gekozen die tijdens de slaap een maximaal effect sorteren.