Vaccinaties blijven tot op heden één van de grootste prestaties uit de geneeskundige geschiedenis. Zo zijn we erin geslaagd om het pokkenvirus (smallpox) volledig uit te roeien. Ook voor een complete eradicatie van het poliovirus zijn we op de goede weg. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) werden via de beschikbare vaccinatieprogramma’s wereldwijd meer dan 10 miljoen sterfgevallen voorkomen tussen 2010 en 2015. Hierbij komt nog het aanzienlijk aantal mensen dat behoed werd voor een blijvende functiebeperking veroorzaakt door de desbetreffende ziektes [1]. Ondanks de hoge effectiviteit, en het veiligheidsprofiel, groeit het aantal sceptici ten opzichte van vaccins. In dit artikel bieden we een overzicht van de algemene werkingsprincipes en beschrijven we het gevaar van groeiende laksheid ten opzichte van vaccinatieprogramma’s.
Wat is het doel van vaccinaties?
Het doel van een vaccinatie is om een actieve immuniteit op te bouwen tegen de desbetreffende ziekteverwekker (= pathogeen), zonder dat we zelf de ziekte of diens complicaties moeten ondergaan [2]. Met andere woorden; we leren ons immuunsysteem om de ziekteverwekker snel en effectief te herkennen.
Hoe werkt ons immuunsysteem?
Om het werkingsmechanisme van een vaccin te kunnen begrijpen, moeten we eerst de werking van ons immuunsysteem verduidelijken. In het menselijk lichaam onderscheiden we twee types immuunsystemen: het aangeboren (innate) en adaptief (adaptive).
Het aangeboren immuunsysteem is ons evolutionair oudste immuunsysteem. Het biedt een algemene bescherming en is in staat om snel in actie te treden (binnen enkele uren). Bijvoorbeeld onze huid, mucosale membranen (dit zijn de cellen die onder andere onze gastro-intestinale tractus aflijnen) en bepaalde immuuncellen (zoals macrofagen) maken deel uit van dit type immuunsysteem. Het innate immuunsysteem speelt tevens een regulerende rol in de werking van het adaptief immuunsysteem. Het grote voordeel van het innate immuunsysteem is diens algemene bescherming, echter simultaan gaat dit gepaard met een inherente zwakheid, namelijk aspecificiteit. Deze aspecificiteit kan ertoe leiden dat sommige pathogenen toch kunnen ontsnappen van deze algemene bescherming en zich bijgevolg verder in ons lichaam kunnen ontwikkelen.
Indien dit gebeurt, treedt na enkele dagen het adaptief immuunsysteem in werking. Het adaptief immuunsysteem kan een immuunreactie specifiek tegen het desbetreffende pathogeen initiëren. De specificiteit wordt mogelijk gemaakt doordat elke ziekteverwekker kenmerkende eiwitten (antigenen) tot expressie brengt op zijn oppervlak. Ons adaptief immuunsysteem creëert antilichamen (immunoglobulinen; Ig) die deze pathogeen-specifieke antigenen kunnen herkennen. Wanneer de antilichamen gebonden zijn aan de ziekteverwekker (of diens toxine), wordt deze vervolgens verder geneutraliseerd door het immuunsysteem. Het adaptief immuunsysteem is tevens in staat om via de vorming van “geheugen-cellen” een blijvende immuniteit tegen de ziekteverwekker te ontwikkelen. Deze geheugencellen moeten ervoor zorgen dat een snellere, specifieke immuunreactie wordt opgestart indien het pathogeen een tweede maal in het lichaam terechtkomt [3].
De werking van een vaccin.
Algemeen onderscheiden we 2 immunisatievormen: actieve en passieve. “Passieve immunisatie” houdt in dat men direct de vereiste immunoglobulinen bij de patiënt toedient. Deze immunoglobulinen kunnen gericht zijn tegen ofwel de ziekteverwekkers zelf of hun geproduceerde toxines (gifstoffen). Passieve immunisatie wordt bijvoorbeeld gebruikt wanneer een patiënt recentelijk is blootgesteld aan een dodelijk pathogeen en men via deze snelle interventie wil voorkomen dat het pathogeen zich verder ontwikkeld. Een gekende toepassing is de passieve immunisatie voor het rabies virus (hondsdolheid) [4]. Aangezien we hier extern het specifieke immunoglobuline toedienden, biedt deze vaccinatievorm slechts bescherming zolang het antilichaam in ons lichaam aanwezig blijft.
“Actieve immunisatie” houdt in dat men bijvoorbeeld een verzwakte/volledig geïnactiveerde vorm van de ziekteverwekker toedient in het lichaam. We laten ons lichaam preventief een immuniteit opbouwen tegen het pathogeen of diens toxine. Dit opdat we een snelle en effectieve reactie voorhanden hebben wanneer het “echte” pathogeen ons infecteert. Dit is noodzakelijk aangezien sommige ziekteverwekkers, in niet-gevaccineerde personen, dodelijk zijn vanaf de eerste infectie. Actieve immunisatie biedt meestal een levenslange immuniteit. Soms wordt het pathogeen, voor de veiligheid, zo sterk verzwakt dat na een aantal jaar een hervaccinatie nodig is (bijvoorbeeld het booster-vaccin voor tetanus). Zoals eerder al aangegeven werd, zijn er verschillende subtypes van vaccins beschikbaar: gedeeltelijk/volledig geïnactiveerde vormen, toxoïde vaccins (op basis van de gifstof/toxine), subunit vaccins (tegen 1 specifiek deel van het pathogeen),… [2], [5]. We gaan niet dieper in op de verschillende subtypes; het meest essentiële is dat u het concept en logica van vaccinaties begrijpt.
Het gevaar van niet-vaccineren.
Zoals eerder gemeld zijn sommige ziekteverwekkers meedogenloos en kunnen ze bij de eerste infectie leiden tot de dood of permanente schade. Een voorbeeld hiervan is meningitis (hersenvliesontsteking), wat indien onbehandeld dodelijk is in 50% van de gevallen. Tot 20% van de overlevenden blijven achter met permanente hersenschade, gehoorverlies of leerstoornissen [6]. Via vaccinaties kunnen we de kans op het doormaken van deze infecties aanzienlijk reduceren.
U heeft waarschijnlijk reeds gehoord van de term “herd immunity” of “groepsimmuniteit”. Deze term vloeit voort uit de basisprincipes van de immunologie en betekent dat de gehele bevolking beschermd is van zodra we een bepaald vaccinatiepercentage in de bevolking bereiken. Indien we een hoog vaccinatiepercentage in onze populatie waarborgen , voorkomen we dat het pathogeen zich kan ontwikkelen en verspreiden van mens tot mens. Zo beschermen we ook de mensen die niet gevaccineerd kunnen worden; bijvoorbeeld indien de persoon een ernstige immuunstoornis heeft of een persoon met kanker die chemotherapie ondergaat [7], [8].
Vaccins zijn actueel één van de meest effectieve en veilige preventiemethoden. Dit betekent echter niet dat u niet kritisch mag zijn. Doch moet u zich waarborgen voor inhoudelijk lege debatten op sociale mediaplatformen. Er worden ongeoorloofde uitspraken gedaan die op lange termijn nefast kunnen zijn voor onze gehele samenleving.
Informeer en educeer uzelf goed; op een wetenschappelijk onderbouwde manier.
Referenties
[1] World Health Organization, “The power of vaccines: still not fully utilized.” https://www.who.int/publications/10-year-review/chapter-vaccines.pdf?ua=1 (accessed Jul. 10, 2020).
[2] V. Vetter, G. Denizer, L. R. Friedland, J. Krishnan, and M. Shapiro, “Understanding modern-day vaccines: what you need to know,” Annals of Medicine, vol. 50, no. 2. Taylor and Francis Ltd, pp. 110–120, Feb. 17, 2018, doi: 10.1080/07853890.2017.1407035.
[3] J. Charles A Janeway, P. Travers, M. Walport, and M. J. Shlomchik, “Principles of innate and adaptive immunity,” 2001, Accessed: Jul. 10, 2020. [Online]. Available: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK27090/.
[4] M. K. Slifka and I. J. Amanna, “Passive Immunization,” in Plotkin’s Vaccines, Elsevier, 2018, pp. 84-95.e10.
[5] D. Baxter, “IN-DEPTH REVIEW Active and passive immunity, vaccine types, excipients and licensing,” Occupational Medicine, vol. 57, pp. 552–556, 2007, doi: 10.1093/occmed/kqm110.
[6] “Meningococcal meningitis.” https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/meningococcal-meningitis (accessed Jul. 10, 2020).
[7] L. G. Rubin et al., “2013 IDSA Clinical Practice Guideline for Vaccination of the Immunocompromised Host,” 2013, doi: 10.1093/cid/cit684.
[8] W. A. Orensteina and R. Ahmedb, “Simply put: Vaccination saves lives,” Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, vol. 114, no. 16. National Academy of Sciences, pp. 4031–4033, Apr. 18, 2017, doi: 10.1073/pnas.1704507114.
