Verslaving op voorschrift

Het gebruik van opioïde pijnstillers is in België in tien jaar verdubbeld. In de VS eisen zulke pijnstillers meer doden dan heroïne en cocaïne samen.

Opioïde pijnstillers zijn morfineachtige stoffen die verwant zijn met heroïne. Ze zijn erg effectief, maar ook verslavend. Ze werden Prince fataal en groeiden in de VS uit tot de tweede meest gebruikte illegale drug, na marihuana. Deze geneesmiddelen gaven druggebruik in de VS een nieuw gezicht. De doorsnee Amerikaanse druggebruiker is een blanke vrouw die aan pijnstillers is verslaafd.

Ook in Europa neemt het gebruik van opioïde pijnstillers toe. In het jaarlijks Europees Drugsrapport noemt het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) synthetische opioïden ‘een steeds grotere bron van bezorgdheid’. Uit cijfers van het Riziv blijkt dat het gebruik in België in bijna tien jaar verdubbelde. Het aantal dosissen steeg van 31 miljoen in 2005 naar ruim 65 miljoen in 2014. Vooral fentanyl en tramadol zitten in de lift.

Naar schatting 5 tot 10 procent van de patiënten die opioïden voorgeschreven krijgt, evolueert tot een problematische gebruiker

De stijging is volgens Bart Morlion, pijnspecialist aan het UZ Leuven, vooral een gevolg van een toegenomen aandacht voor pijnbestrijding. ‘Campagnes over optimale pijnbestrijding leidden ertoe dat artsen makkelijker sterkere middelen voorschrijven. Opioïden zijn lange tijd te weinig gebruikt, nu is de slinger in de andere richting doorgeslagen.’

Nodeloos voorgeschreven

Volgens Catharina Matheï, verbonden aan het Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde (ACHG) aan de KU Leuven, ligt een deel van de verklaring in de manier waarop we als samenleving met pijn omgaan. ’We aanvaarden geen pijn meer en willen een snelle oplossing. Daar is niets mis mee, maar we moeten opletten dat we niet meer leed veroorzaken door te snel naar zware pijnstillers te grijpen.’ Volgens Matheï speelt ook de marketing door de farma-industrie daarin een rol. ‘Die minimaliseert de risico’s.’

Hoe raak je verslaafd aan pijnstillers? ‘Na verloop van tijd treedt gewenning op. Je hebt dan een grotere dosis nodig voor hetzelfde pijnstillende effect’, zegt Matheï. ‘Sommige patiënten zijn bovendien gevoelig voor de euforiserende werking van opioïden, andere niet.’ Morlion schat dat 5 tot 10 procent van de patiënten die opioïden voorgeschreven krijgt, tot een problematische gebruiker evolueert. Wie eerder met verslaving of psychische problemen kampte, loopt een hoger risico. ‘Daar besteedt de artsenopleiding te weinig aandacht aan’, zegt Matheï. ‘We proberen dat te veranderen, zodat huisartsen risicopatiënten herkennen en weten wat te doen.’

Opioïden hebben soms een duidelijke meerwaarde, bijvoorbeeld bij kankerpatiënten of patiënten met zware gewrichts- en botpijnen. Wie naar het gebruik per leeftijdscategorie kijkt, ziet dat ze niet altijd correct worden ingezet, zegt Matheï. ‘Te veel jonge mensen krijgen deze middelen voorgeschreven, bijvoorbeeld voor rugpijn.’ Matheï hielp zelf iemand afkicken die de pijnstillers had gekregen na het trekken van zijn wijsheidstanden.

De VS achterna?

In de Verenigde Staten is het gebruik van opioïde pijnstillers in twintig jaar meer dan vertienvoudigd. Amerikanen slikken 1.000 milligram opioïden per inwoner. Dat is vier keer hoger dan het gebruik in België. De Nederlandse verslavingsexperts Jan van Amsterdam en Wim van den Brink (AMC Amsterdam) lijstten in het vakblad Current Drug Abuse Reviews een aantal factoren op die het ontspoorde opioïdengebruik in de VS veroorzaken, al is daar onlangs een lichte daling ingezet. Een agressieve marketingcampagne stelde het gebruik van hoge dosissen opioïden voor als veilig. In de VS mag je bovendien op patiënten gerichte reclame te maken. Amerikaanse artsen grijpen sneller naar zwaardere middelen, uit angst voor de rechter te worden gedaagd door een patiënt die vindt dat zijn pijn niet naar behoren wordt bestreden.

Het is voor een huisarts niet duidelijk naar waar hij iemand met een medicatieverslaving moet doorverwijzen

Door de massale beschikbaarheid groeiden pijnstillers uit tot een makkelijker te verkrijgen en goedkoper alternatief voor heroïne. Parallel met het gebruik van opioïde pijnstillers, steeg het aantal opnames van opioïdenverslaafden in ontwenningsklinieken en het aantal sterfgevallen door overdosis. Uit de cijfers van de Vlaamse Drughulpverleningscentra blijkt niet dat er zich meer mensen met een verslaving aan pijnstillers aanmelden. ‘Dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn’, zegt Geert Dom, verslavingsexpert aan de UA, die geregeld mensen verslaafd aan pijnstillers over de vloer krijgt. Dom merkt op dat de drugscentra enkel worden gesubsidieerd voor de behandeling van verslavingen aan illegale drugs. ‘Dat we geen spectaculaire stijging van het aantal problemen zien, kan erop wijzen dat mensen de weg naar hulpverleningscentra niet vinden.’

Dat is volgens Matheï precies het probleem. ‘Het is voor een huisarts niet duidelijk naar waar hij iemand met een medicatieverslaving moet doorverwijzen’, zegt Matheï, als medewerker van de Antwerpse vzw Freeclinic zelf actief in de drughulpverlening. ‘Hulpverleners op het terrein worden wel vaker met pijnstillerverslaving geconfronteerd. En hoe meer die pijnstillers worden voorgeschreven, hoe groter de kans op misbruik.’

Morlion denkt niet dat het hier zo’n vaart zal lopen als in de VS, onder meer omdat patiënten hier beter worden opgevolgd. ‘Maar we moeten wel waakzaam zijn.’ (ddc)

Dit artikel verschijnt in het septembernummer van Eos (bestellen).

Onder andere nog in dit nummer:

* Wetenschappers testen medicijnen die ons leven kunnen verlengen. Worden we straks allemaal 120 jaar?

* Met technologie die voor iedereen beschikbaar is, kan je zelf een lab inrichten.

* Kinderen moeten leren programmeren. Het onderwijs loopt achter.