Het onderzoek naar ons microbioom – de complexe gemeenschap bacteriën die in en op ons lichaam leeft – kan een gezonde dosis scepticisme gebruiken.
Ons lichaam bevat tien keer meer bacteriën dan menselijke cellen, en het aantal studies dat op zoek gaat naar relaties tussen die eencellige bewoners en allerlei ziektes boomt. Van allergieën over obesitas tot autisme: wetenschappers zoeken naar verbanden met de samenstelling van de bacteriegemeenschap in onze darmen, en vinden die ook vaak. Maar Hanage waarschuwt dat we ons niet mogen laten meeslepen door een hype.
Obese muizen
Het microbioomonderzoek kampt volgens Hanage met een aantal tekortkomingen. Een daarvan is de snelle vertaling van onderzoek in muizen naar mensen. Dat obese muizen afvallen na toediening van darmbacteriën uit slanke mensen, garandeert bijvoorbeeld niet dat dat ook bij mensen werkt. Ook Willem van Schaik, verbonden aan het Departement Medische Microbiologie aan UMC Utrecht, vindt dat er te hoge verwachtingen worden gecreëerd. ‘Het microbioom van proefmuizen is heel anders dan dat van mensen, zelfs als er menselijke bacteriën bij ze worden ingebracht. Het onderzoek in muizen is op zich interessant, maar moeilijk te interpreteren.’
In het microbioomonderzoek worden correlatie en causaliteit volgens Hanage vaak met elkaar verward. Als in de darmen van topsporters een meer diverse bacteriegemeenschap blijkt te huizen, zoals Ierse wetenschappers eerder dit jaar ontdekten, is daarmee dan aangetoond dat we door te sporten onze darmflora kunnen beïnvloeden? Helemaal niet, vindt ook de Amerikaanse microbioloog John Eisen, en hij beloonde de onderzoekers in kwestie met zijn ‘Overselling the microbiome award’, omdat ze in de samenvatting van hun studie die indruk hadden gewekt. Op zijn blog reikt Eisen zijn prijs uit aan iedereen die de merites van ons microbioom opblaast.
Gegronde euforie
Het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) ‘ontving’ in 2013 de prijs van Eisen, nadat het had gemeld dat de darmflora van obesitaspatiënten hun gezondheid ‘bepaalt’. ‘Dat was een fout in het persbericht en die is toen meteen rechtgezet’, zegt Jeroen Raes, microbioomonderzoeker aan de KU Leuven en VIB.
Bij de vertaling van onderzoek naar persberichten en vervolgens naar berichten in de media loopt het wel vaker mis – niet alleen bij microbioomonderzoek. ‘Door de euforie en vereenvoudiging gaan die soms voorbij aan de nuances in de originele publicatie’, zegt Raes. ‘Maar ondanks de overstatements in de pers, vind ik de euforie hier wel gegrond.’
Raes vindt de kritiek van Hanage kort door de bocht. ‘Hij pikt er een handvol studies met tekortkomingen uit, en gaat voorbij aan de massa degelijk onderzoek’, aldus Raes. ‘Dit is een heel jong onderzoeksdomein. De technieken om bacteriegemeenschappen meer gedetailleerd te bestuderen zijn in volle ontwikkeling. En ja, de meeste studies tonen enkel correlaties aan. Maar het is niet onrealistisch om te verwachten dat we in de toekomst met behulp van het microbioom ziektes zoals diabetes en obesitas vroeger zullen kunnen detecteren en behandelen. Bij proefpersonen met diabetes type II is al aangetoond dat ze na een darmbacterietransplantatie gevoeliger worden voor insuline. Er is wel degelijk een wetenschappelijke basis om te geloven in een mooie toekomst.’
Doe-het-zelf-poeptransplantatie
‘Het is bijzonder jammer dat mensen die aan allerlei chronische ziektes leiden door de opgeklopte berichten over ons microbioom valse hoop krijgen’, aldus Hanage. ‘En ik maak mij ook zorgen om online instructies voor doe-het-zelf-poeptransplantaties (na een bezoekje aan www.thepowerofpoop.com bekijkt u uw blender voortaan met andere ogen, red.). Die zijn riskant en slechts in een beperkt aantal gevallen zinvol.’
Volgens Schaik valt het met de kwalijke gevolgen van de microbioomhype wel mee. ‘Als mensen zich bewust worden van het belang van hun bacteriën, dan is dat positief, want dat belang is er zeker. We moeten het alleen niet overschatten. De belangrijkste oorzaak van obesitas blijft bijvoorbeeld te veel en ongezond eten.'
