De mug is verantwoordelijk voor ongeveer twee miljoen overlijdens per jaar. Vooral in tropische streken, dat klopt, maar in een kleiner en warmer wordende wereld komen de gevaarlijkste muggen steeds dichter bij ons bed. Muggenexpert Isra Deblauwe van het Instituut voor Tropische Geneeskunde legt in onze podcast uit wat we daaraan kunnen doen.
Beluister Vraag het Aan ook via:
Is de kwalijke reputatie van de mug terecht?
‘Helemaal. Muggen zijn zeer efficiënte verspreiders van virussen en parasieten. De malariamug (Anopheles maculipennis) is veruit de bekendste en dodelijkste. De parasiet die de mug verspreidt, veroorzaakt elk jaar ongeveer een half miljoen overlijdens, vooral in Afrika. De WHO vreest zelfs dat er dit jaar 700.000 mensen zullen sterven door malaria, omdat de covid19-crisis de preventieve aandacht voor de ziekte heeft verzwakt. Steekmuggen van het geslacht Aedes verspreiden virussen zoals dengue (wat jaarlijks 25.000 slachtoffers maakt, vooral onder kinderen), chikungunya, gele koorts, westnijlziekte en zika.’
Hoe verspreiden muggen die ziektes?
‘De mug heeft een steeksnuit, eigenlijk een zaagje dat de huid van haar “slachtoffer” opensnijdt om op zoek te gaan naar een bloedvat. Als de mug een ziek persoon steekt, dan zuigt ze ook het virus of de parasiet mee op. Die gaat vervolgens naar de darmen van de mug, boort zich een weg naar binnen en vestigt zich in de speekselklier om zich daar te vermenigvuldigen. De besmette mug kan op haar beurt alle volgende mensen die ze steekt besmetten via het speeksel aan haar steeksnuit.’
Leven hier bij ons muggen die ziektes verspreiden?
‘Momenteel niet. Ze zouden het wel kunnen, zelfs onze “huismug”, de culex pipiens. In andere landen verspreidt die bijvoorbeeld het Westnijlvirus. Het is eigenlijk onduidelijk waarom muggen hier in België geen virussen verspreiden.’
Kunnen muggen het coronavirus SARS-CoV-2 overdragen?
‘Neen. SARS-CoV-2 is een ademhalingsvirus, zoals het griepvirus. Muggen kunnen het virus opzuigen, maar het gaat dood in de maag van de mug.’
Je volgt de opkomst van tropische muggen bij ons op, over welke muggen gaat het?
‘Vooral de tijgermug, die duikt steeds vaker op in Europa. De mug voelt zich al behoorlijk thuis in Italië en Zuid-Frankrijk, maar duikt ook regelmatig op in de Elzas, Duitsland en zelfs de regio rond Parijs. Ook in België is de tijgermug al waargenomen. Voor de duidelijkheid, die tijgermuggen zijn niet besmet, ze verspreiden dus geen ziektes. Maar als ze zich hier echt vestigen, kunnen ze wel virussen opnemen bij mensen die met een virusinfectie terugkeren uit een tropisch land, en die verder verspreiden.’
Hoe komen de tijgermuggen hier terecht?
‘De wereld wordt steeds kleiner. Iedereen kan tegenwoordig naar overal, en de muggen reizen met ons mee. Over lange afstand is dat bijvoorbeeld als verstekeling op importproducten zoals Lucky Bamboo of tweedehands banden. De muggen leggen hun eitjes bijvoorbeeld in de binnenkant van een autoband waar een plasje water in staat. De eitjes kunnen vervolgens maanden in droogte overleven. Als de banden naar hier worden getransporteerd, “ontwaken” de muggeneitjes wanneer ze terug vochtig worden. Eens in Europa aangekomen, verspreiden de muggen zich ook gewoon via de (spoor)wegen. Zo kan een tijgermug vanuit Zuid-Frankrijk naar België reizen in de wagen van vakantiegangers.’
Hoe spoor je de muggen op?
‘We volgen mogelijke importplaatsen op, zoals bandencentrales, snelwegparkings of bedrijven die tropische planten invoeren. Daar plaatsen we bijvoorbeeld muggenvallen die de muggen lokken met behulp van koolstofdioxide (ook aanwezig in onze uitgeademde lucht) of zweetvoetengeur. We plaatsen ook aantrekkelijke broedplaatsen, en nemen de eitjes mee voor onderzoek. Of we zoeken naar larven in autobanden waar een plasje water in staat.’
Zullen de tropische muggen zich hier vestigen?
‘Het ziet er naar uit. We stellen toch vast dat er sinds 2012 steeds vaker tijgermuggen opduiken. Ons klimaat wordt ook warmer, en de winters minder hard, een voor de muggen zeer gunstige evolutie. Het is eigenlijk slechts een kwestie van tijd voor de tijgermuggen zich hier zullen vestigen. Dat is niet alleen problematisch omdat ze ziektes zouden kunnen verspreiden, het zijn ook nog eens zeer irritante en agressieve beestjes. Daarom moeten we blijven inzetten op het monitoren en bestrijden van deze tropische muggen.’
Kunnen we niet gewoon alle muggen uitroeien?
‘Alle muggen uitroeien is eigenlijk niet mogelijk. Daar zijn heel veel insecticiden voor nodig, met onzeker resultaat en heel wat negatieve neveneffecten. We kunnen muggen wel lokaal hardnekkig bestrijden. In Frankrijk bijvoorbeeld wordt de omgeving van een met dengue-besmet persoon zeer grondig behandeld om lokale muggen uit te roeien. Zo kunnen ze een verdere verspreiding meestal met succes beperken tot enkele personen.’
‘De mug heeft trouwens ook een nut in de natuur. Zo is de mug een voedselbron voor heel wat dieren, zoals spinnen, vleermuizen en vogels. Ook de larven die in het water leven zijn dat voor andere insecten, vissen en amfibieën. Muggen voeden zich ook met nectar, waardoor ze een bijdrage leveren aan de bestuiving. Ze wereldwijd uitroeien kan daarom ook negatieve gevolgen hebben.’
Een wereldwijde crisis zoals covid19 leek onrealistisch, maar het gebeurde toch. Kunnen tropische muggen ons in de toekomst op een gelijkaardige manier “verrassen”?
‘In principe wel. Eigenlijk is het bewustzijn rond tropische muggen die onze kant uitkomen pas de laatste vijftien jaar gegroeid. Ook nu nog wordt er te weinig geïnvesteerd in preventief onderzoek. Vaak wordt er pas gereageerd als het virus opduikt. Als tropische muggen zich hier echt thuis gaan voelen, is bijvoorbeeld een dengue-uitbraak realistisch. Daarom moeten we blijven inzetten op opvolging en preventie, en waar nodig ook bestrijding.’
Waarom moeten die muggen mij altijd hebben?
Heb je soms het gevoel dat je een muggenmagneet bent, terwijl je kamergenoot gespaard blijft? Het zit niet in je hoofd. Muggen verkiezen echt sommige mensen boven andere. Entomoloog en muggenexpert Isra Deblauwe van het Instituut voor Tropische Geneeskunde legt in deze podcast uit hoe dat komt.
