Meer dan de helft van de mensen in armoede neemt niet deel aan het gratis bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker. Het kan nochtans hun leven redden. Met een andere aanpak kunnen we waardevolle testpakketten uit de vuilnisbak houden.
Ben je net 50 geworden, dan krijg je van de overheid een cadeautje: een eerste stoelgangtest, hoera! De test zit in een envelop, samen met een brief, een gewatteerde envelop en instructies. De boodschap luidt: neem met een staafje een monster van je stoelgang, steek het in een buisje en doe dat in een envelop op de post. Eenvoudig toch?
Niet zo eenvoudig als het lijkt
‘Ik sta met mijn broek op mijn enkels, klaar om een stoelgangstaal te nemen. Het staafje heb ik in de aanslag, het buisje en de envelop voor verzending liggen klaar. Het opvangpapier hangt over de toiletbril gedrapeerd. Ready, set, go! ‘Oh nee, ik moet nog plassen en er mag geen urine in het staal komen.’ Het zweet breekt me uit, onzekerheid en gêne overspoelen me.’ Zou het er bij anderen ook zo aan toegaan?
De envelop van het bevolkingsonderzoek is onbekend en dus onbemind. Is het een factuur want er staat een logo van de overheid op? Is het reclame want er staat ‘gratis’ op? Zo belandt hij in meerdere vuilnisbakken
Blijkbaar wel. Heel wat mensen laten de test links liggen. Uit de cijfers van het Centrum voor Kankeropsporing blijkt dat de deelname aan het Bevolkingsonderzoek Dikkedarmkanker bij mensen in armoede 20% lager ligt. Terwijl net deze groep meer risico loopt op de ziekte. De stoelgangtest is nochtans gratis en komt per post toe. Waar loopt het mis? Ik ben Kaat Van Bosstraeten, expert Gelijke Kansen bij Kom op tegen kanker en zocht het samen met hen uit.
Kleinere overlevingskansen
Iemand met darmkanker in een vroege fase heeft tot 95% kans om 5 jaar na de diagnose nog in leven te zijn. Wanneer darmkanker laat aan het licht komt, daalt die kans tot 20%. De behandeling is bij een late diagnose zwaarder en de overlevingskansen kleiner. Dit is vaker het geval bij mensen in armoede.
Darmen en stoelgang: nog taboe
Op darmen en de stoelgang rust nog een groot taboe. Niemand heeft graag volk over de vloer in die ‘interne keuken’. Mensen die leven in armoedestress ervaren dit sterker. Een deelnemer aan ons onderzoek verwoordde het zo: ‘Stoelgang is persoonlijk omdat je er veel uit kan aflezen. Je stelt jezelf als het ware bloot.’ Programma’s als ‘De Grote Boodschap’ op VRT proberen het topic bespreekbaar te maken. En dat is nodig, want ook na een positieve stoelgangtest onderneemt 15% de volgende stappen niet.
Als er bloed wordt gevonden in de stoelgang, volgt een kijkonderzoek of coloscopie. Bij veel mensen in armoede met een woelige levensloop roept dit akelige herinneringen op aan negatieve medische ervaringen of trauma’s in de intieme zone. Bijgevolg passen ze hiervoor. Een niet-opgevolgde test is helaas nutteloos. Hoe kunnen we voorkomen dat er zoveel stoelgangtesten verloren gaan?
Communiceren over het belang van deelname, de voor-en nadelen en de praktische stappen is onvoldoende. Gevoelens van angst en gêne verdienen een plaats in campagnes en informatie.
De ‘talk of the town’
De envelop valt voor het eerst in je brievenbus. Daar sta je dan met de stoelgangtest. ‘Het vraagt best wat mentale voorbereiding om de test te doen’, gaf een deelnemer grif toe tijdens ons onderzoek. ‘Ik stelde het maandenlang uit, zelfs al wist ik dat het mijn leven kon redden.’ Ondersteuning is welkom, maar de verdeling van de pakketten voor de ‘eerstelingen’ speelt daar niet op in. Ze gaan volgens leeftijd de deur uit. Wie in januari verjaart ontvangt eerst een pakket, daarna die van februari enzovoort.
Maar hoe zou het zijn als vijftigers uit dezelfde buurt allemaal tegelijkertijd hun pakket ontvangen? Dan kunnen verenigingen, huisartsen en apothekers een lokale buzz creëren rond de stoelgangtest. De test gaat vlotter over de tong en het taboe vermindert.
De apothekers zitten in dit verhaal in een sleutelpositie. Met 2.500 locaties in Vlaanderen zijn ze alom tegenwoordig. Niet iedereen heeft een vaste huisarts, maar naar de apotheek gaat iedereen. Apothekers wisten tijdens de coronapandemie wie zich nog niet had laten vaccineren en konden personen gerichter aanspreken. Ook voor het bevolkingsonderzoek zou dit een meerwaarde kunnen zijn.
Jong geleerd, oud gedaan
Op je vijftigste voor het eerst over de stoelgangtest horen is te laat. Het belang inzien van ziektes voorkomen en vroeg opsporen leer je gaandeweg. Mensen in armoede zien na hun vijftigste soms het belang van de screening niet meer in. Jongeren die goed weten wat het belang is van de screening hebben bovendien een positieve invloed op hun ouders voor wie zij vaak een steunfiguur zijn.
De envelop van het bevolkingsonderzoek is onbekend en dus onbemind. Is het een factuur want er staat een logo van de overheid op? Is het reclame want er staat ‘gratis’ op? Zo belandt hij in meerdere vuilnisbakken. ‘Als jullie enkel rekenen op die brief’, merkte iemand tijdens een gesprek op, ‘is dat niet voldoende. De kans is heel groot dat mensen die nooit zullen opendoen.’
Herkenning verhoogt de betrouwbaarheid. Als de envelop te zien is in campagnes, bij apothekers en in dokterspraktijken, is hij vertrouwd en kan hij zijn nut bewijzen. En de bonus: weer wat testpakketten van de afvalberg gered.
Geen zicht op kijkonderzoek
‘Wat als?’, is ongetwijfeld de meest gestelde vraag voor een onderzoek. Wat als ze iets vinden in mijn stoelgang? Daar willen mensen graag op voorhand een antwoord op. De informatie over het kijkonderzoek en de voor- en nadelen ervan ontbreekt in het pakket.
De kostprijs van een coloscopie is ook onvoorspelbaar. De prijs hangt van veel factoren af. Heeft de patiënt recht op een verhoogde tegemoetkoming (grotere terugbetaling voor mensen met een laag inkomen)? Vraagt de arts supplementen? Om welk type ziekenhuis gaat het? Een vaste prijs of een gratis vervolgonderzoek is een pak duidelijker en helpt mensen in armoede over de streep trekken.
Sleutels tot verandering
Wil je dat meer mensen screenen op dikkedarmkanker? Doorbreek het taboe, communiceer op wijkniveau, ruim voor mensen 50 worden, en maak ruimte voor emoties. Wees, ten slotte, ook transparant over eventuele volgende stappen en kosten.
