We geeuwen allemaal. Meermaals per dag. Zelfs vissen, reptielen en vogels doen het. Toch weten we eigenlijk niet waarom. Mogelijk is het een reflex om indommelende of gespannen ademhalingsspieren te reactiveren.
De geeuw op zich is simpel. We voelen ineens een drang om onze mond wagenwijd open te trekken. In enkele seconden worden de kaak- en rompspieren krachtig uitgerekt en stroomt er razendsnel een flinke teug lucht naar onze longen. Daarna ademen we snel terug uit. We geeuwen allemaal, inclusief ongeveer alle dieren met een ruggenwervel en kaak. We doen het spontaan en meermaals per dag, en we beginnen al te geeuwen in de baarmoeder.
Hoe eenvoudig en vanzelfsprekend geeuwen ook is, toch kan er nog altijd niemand met zekerheid verklaren waarom we geeuwen. Een populaire hypothese zegt dat we geeuwen om onze hersenen af te koelen. Hersenen werken minder goed als ze dreigen te oververhitten, en dus brengen we via een goede geeuw koelere lucht in ons hoofd om de hersenen te koelen. ‘Maar eigenlijk is er ontzettend weinig wetenschappelijk onderzoek om die hypothese te bevestigen’, zegt arts Chris Doelman van het Tergooi MC in Hilversum, Nederland. Doelman verzamelde studies over geeuwen, en kwam zo tot een andere mogelijke hypothese: ‘We geeuwen vaker wanneer we moe zijn. Op dat moment verslappen onze spieren, ook de spieren in de keel. Daardoor vernauwt de keelholte en waardoor de ademhaling minder efficiënt verloopt. Vergelijk het met ademen door een rietje. Mogelijk reageert het lichaam daarop door te geeuwen, om de keelholte zo terug te vergroten en de spieren wakker te houden.’
Dat geeuwen onze hersenen zou afkoelen, vindt Doelman minder aannemelijk. ‘Sommige onderzoeken die dat besluiten, baseren zich op experimenten waarbij studenten een warme zak tegen hun hoofd houden. Met een warme zak tegen hun hoofd gaapten de studenten. Je zou daaruit kunnen besluiten dat het opwarmen van de hersenen de uitlokkende factor is, maar anderzijds word je ook slaperig van een warme zak tegen je hoofd. En als we koorts hebben, gapen we trouwens net minder, terwijl onze lichaamstemperatuur dan hoger is.’
Dat ons lichaam door te geeuwen een foute spierspanning in de keel wil compenseren, kan ook verklaren waarom mensen vaker geeuwen wanneer ze stress ervaren. ‘Atleten bijvoorbeeld geeuwen soms terwijl ze klaarstaan om te sprinten. Zij zijn niet moe, maar ervaren stress waardoor hun ademhalingsspieren onder hogere spanning staan. Zo vernauwt de keelholte ook. Geeuwen helpt dan om de spieren terug te ontspannen.’
Doelman benadrukt dat dit slechts een nieuwe hypothese is. ‘Het is een alternatieve verklaring, maar eigenlijk is er veel meer onderzoek nodig om echt te kunnen verklaren waarom we geeuwen. Het zou interessant kunnen zijn om geeuwen beter in beeld brengen, bijvoorbeeld met behulp van een Live-MRI-scan (bewegende beelden, red.). Zo kunnen we de bijdrage van alle spieren bij het geeuwen bekijken.’
En waarom we geeuwen wanneer we anderen zien geeuwen? Dat is mogelijk een nog groter mysterie. ‘Mensen, honden en apen gapen als ze iemand anders zien gapen. Mogelijk heeft geeuwen dus een sociale functie naast de hoofdfunctie. Anderzijds geven verschillende diersoorten een andere betekenis aan geeuwen. Soms is het een uiting van agressie, soms is het iets seksueel en bij ons is het bijvoorbeeld ook onbeleefd om te gapen. Wat de sociale interpretatie ook is, geeuwen is een nuttig communicatie-instrument. Het lijkt me zeer zinvol voor groepsdieren om te weten dat je kameraad of vijand moe is.’
