Op dit moment is het hartje winter. Is het toch denkbaar dat we in een opwarmende wereld binnenkort een winter zonder vriesdagen meemaken? Weerman Bram Verbruggen geeft antwoord.
Hoe ontstaat de winter?
‘De aarde draait rond de zon. Ze doet dat gekanteld onder een hoek van 23,5 graden. De aarde wordt daardoor elke dag van het jaar iets anders belicht en ook anders verwarmd. In onze winter krijgt het noordelijk halfrond minder zonlicht en dus minder energie en warmte dan in onze zomer. Onze astronomische winter begint rond 21 december. Dan staat de zon loodrecht op de Steenbokskeerkring, op ongeveer 23,5 graden zuiderbreedte. Boven de Noordpoolcirkel krijgen ze rond die datum de zon niet te zien en blijft het dus donker.’
Waarom is de ene winter kouder dan de andere?
‘Dat hangt af van hoe de lage- en hogedrukgebieden geconfigureerd zijn ten opzichte van ons land. Dat bepaalt de windrichting die wij krijgen. In het algemeen geldt: noordenwind en oostenwind brengen koud weer met zich mee. Bij noordenwind gaat het om lucht van polaire oorsprong. We krijgen dan koud weer met eventueel (sneeuw)buien. Bij oostenwind is het vaak droog maar heel koud, dat is dan continentale lucht die vanuit Rusland ons land bereikt. Zuidenwind en westenwind zorgen voor zachter weer met regen en wind.’
‘De windrichting hangt af van de hoge- en lageluchtdrukgebieden, die aangestuurd worden door de straalstroom. Dat is een sturende wind op tien kilometer hoogte. Wanneer de straalstroom rechtlijnig is, dan krijgen we een goede afwisseling van hoge- en lageluchtdrukgebieden. Wanneer de straalstroom veel bochten maakt, dan komen die hoge- en lagedrukgebieden geblokkeerd te zitten. Dan kunnen we dagenlang zacht en wisselvallig, of net dagenlang koud weer hebben.’
‘In het geval van streng winterweer hebben we vaak te maken met een geblokkeerd weerpatroon. Meestal gaat het over een groot hogedrukgebied dat dagen- of zelfs wekenlang vastzit ten westen van ons land.’
Vriest en sneeuwt het de laatste winters echt minder?
‘Ja. Er zit een duidelijke neerwaartse trend in het aantal vorstdagen in Ukkel. Van gemiddeld meer dan vijftig per jaar naar nog twintig tot dertig per jaar. Het aantal sneeuwdagen per jaar schommelde in het verleden ook al jaar na jaar, maar de afgelopen tien jaar zitten we toch wel dik onder het gemiddelde. In de winter van 2012 op 2013 kregen we een voorlopig laatste uitschieter van veertig dagen.’
Is dat de klimaatverandering aan het werk?
‘Zeker. Er zijn natuurlijk nog altijd jaren die eruit schieten, maar we zien over de afgelopen dertig jaar een duidelijke neerwaartse trend van het gemiddeld aantal vorstdagen en sneeuwdagen per jaar. Een opwarmende atmosfeer zorgt nu eenmaal voor minder sneeuwdagen en minder grote hoeveelheden sneeuw. Met als gevolg dat bepaalde skigebieden zelfs al permanent de deuren gesloten hebben.’
Hoe dichtbij is een winter zonder sneeuw of vriestemperaturen (bij ons)?
‘We zijn al een paar keer dicht bij een winter zonder sneeuw geweest. In de winter van 2013-2014 hadden we maar drie sneeuwdagen, in die van 2019-2020 zelfs maar twee. Het is dus niet onmogelijk dat we in de toekomst een winter krijgen zonder sneeuw in Ukkel. Anderzijds, voor hetzelfde geld krijgen we drie strenge winters na elkaar met dagenlang ijskoude en arctische lucht, en vriest het de stenen uit de grond met hopen sneeuw. Jaar na jaar kan dat verschillen. Van een jaar zonder vriestemperaturen zijn we nog veraf. Gelukkig maar, want onze natuur zou nog meer ontregeld zijn. Zal dat ooit gebeuren? Ik hoop van niet. Jij en ik zullen het in ieder geval niet meer meemaken.’
