Jaar na jaar levert de eikenprocessierups grote problemen op in parken en natuurgebieden. Soms is het inzetten van biociden de enige oplossing, maar dat heeft een negatieve impact op andere rupsen en insecten. Daarom wordt er gekeken hoe de natuurlijke vijanden van de rups ons kunnen helpen.
De eikenprocessierups, een larve van een nachtvlinder, heeft de gewoonte om er in groep op uit te trekken op zoek naar voedsel. De diertjes dragen honderdduizenden brandharen op de rug om zich tegen predatoren te beschermen, en het zijn die haartjes die zoveel last bezorgen. Ze bevatten een voor mensen lichaamsvreemd eiwit thaumetopoeïne dat jeuk, huiduitslag, irritatie aan de ogen of aan de luchtwegen veroorzaakt.
Systeem uit balans
De rups is een van de vele insecten die de afgelopen decennia hun weg van Zuid-Europa naar het noorden gevonden hebben. Dat het dier tot een ware plaag uitgroeide heeft te maken met drie factoren, aldus Arnold van Vliet, bioloog verbonden aan Wageningen Universiteit en voorzitter van de Nederlands Kenniscentrum Eikenprocessierups. 'De stijgende temperatuur maakt dat de rups zich hier beter thuis voelt. Zeker in het voorjaar, wanneer de rupsen in de bomen zitten, maar ook in het najaar, als de vlinders uitvliegen doet warm en droog weer de eikenprocessierups goed.'
'De combinatie van ellenlange eikenlanen omringd met kort gemaaide, kale bermen, vraagt om deze situatie'
'Een andere reden is dat men in Nederland, maar ook in België, heel veel eiken aangeplant heeft in de openbare ruimte, een soort monocultuur bijna. Tegelijk hebben we als mens het ecosysteem dermate uitgehold dat het helemaal uit balans is. De biodiversiteit gaat sterk achteruit, dus ook de natuurlijke vijanden van de rups. Als je een combinatie creëert waarbij ellenlange eikenlanen omringd worden door kort gemaaide, haast kale bermen, dan vraag je om dit soort situaties.'
Kathleen Verstraete, bioloog en specialist op vlak van de eikenprocessierups bij de provincie Antwerpen, coördineert de aanpak van de rups. 'Wij werken met een trapsgewijze beslissingsboom waarbij we drie elementen afwegen, namelijk de omvang van de plaag, de hinder voor het publiek en de ecologische impact van eventuele maatregelen. Op plekken met maar weinig hinder voor de mensen kiezen we om waarschuwingsborden of afsluitlinten te plaatsen. Kan dat niet, dan is de volgende stap om de rupsen weg te branden of weg te zuigen. Enkel wanneer dat nog voldoende blijkt mag er gespoten worden met biociden als laatste optie.'
'Die biociden zijn biologische preparaten met Bacillus thurinngiensis bacteriën. Die doden ook andere rupsen, dus daar springen we heel omzichtig mee om. Gemeentebesturen mogen eigenlijk geen biociden meer gebruiken, maar als het echt niet anders kan en het gezondheidsrisico te groot is, zoals vorig jaar bijvoorbeeld, dan wordt een nooderkenning toegestaan.'
Poppenrover komt terug
Kathleen Verstraete heeft juist het goede nieuws gekregen dat de subsidies goedgekeurd werden voor een LIFE-project om de eikenprocessierups met natuurlijke vijanden te bestrijden. Het doel is om op verschillende locaties in Vlaanderen en Nederland proefprojecten op te zetten om gemeentes te tonen hoe de rups onder controle te krijgen zonder te spuiten. 'Een eerste piste is het ophangen van nestkasten voor mezen. We weten dat die zich al te graag te goed doen aan de eikenprocessierups, maar we willen de precieze impact op de rupsenpopulatie meten.'
Een tweede groep natuurlijke vijanden zijn sluipwespen en sluipvliegen. Die doden rupsen door hun eitjes in het lichaam van de rups te leggen. 'We weten dat sommige bermen meer sluipwespen en sluipvliegen aantrekken dan andere, maar niet exact waarom. Verkiezen ze meer bloemrijke bermen, of net gras? We gaan verschillende bermsites vergelijken, zodat we een specifiek bermbeheer kunnen aanraden aan gemeentes dat meer vijanden van de eikenprocessierups aantrekt.'
''Producten die werken met bacteriën of aaltjes doden niet enkel de eikenprocessierups, maar ook andere rupsen en insecten'
Een derde diertje met potentieel is de poppenrover, een soort kever die zich voedt met de poppen van de eikenprocessierups. De poppenrover kwam ooit voor in Vlaanderen, maar is uitgestorven. 'In de VS en Turkije zet men die kever op grote schaal in, niet tegen de eikenprocessierups, maar tegen de dennenprocesierups. Dat werkt, en we plannen om de poppenrover opnieuw te introduceren in een proefsetting.'
Dat bestrijding met natuurlijke vijanden meer en meer prioriteit krijgt is goed nieuws, aldus Arnold van Vliet. Want het is een misvatting dat biologische bestrijdingsmiddelen niet schadelijk zijn. 'Producten die werken met bacteriën of aaltjes doden niet enkel de eikenprocessierups, maar ook andere rupsen en insecten. Ze zijn niet dodelijk voor bijvoorbeeld vogels die rupsen opeten. Maar als je rupsen doodspuit, dan is er minder voeding voor vogels en hun jongen. Dan brengt het niet op om nestkasten op te hangen. Zo ondermijn je het biologisch systeem nog meer dan nu al het geval is.'
