Biodiversiteit is LEVENsbelangrijk

“Biodiversiteit” is een ingewikkeld woord, maar het staat voor iets geweldig moois: de fantastische verscheidenheid van al het leven op onze aardbol, van de microscopisch kleine algen tot de walvissen en olifanten. Biodiversiteit is meer dan de som van alle dieren, planten, paddenstoelen en micro-organismen samen: ze omvat eveneens hun genen en de ecosystemen waarin deze soorten leven.

Wetenschappers ramen dat momenteel tussen de 3 en 100 miljoen soorten op aarde leven. De meeste schattingen spreken van 10 miljoen soorten. Amper 2 miljoen ervan werden beschreven. Elk jaar ontdekken biologen ongeveer 20 000 nieuwe soorten. Het merendeel zijn insecten, andere ongewervelden en planten, al worden geregeld ook nieuwe vissen en reptielen ontdekt.

In België zijn 36 300 soorten waargenomen. Een vergelijkende studie met de biodiversiteit van onze buurlanden onthult dat 16 000 tot 19 000 bijkomende soorten bij ons leven, zonder evenwel tot nu te zijn opgemerkt. Het totale aantal soorten in België zou dus rond de 55 000 schommelen.

De mens maakt integraal deel uit van de biodiversiteit net als pakweg de egel en het vergeet-mij-nietje. Deze uitspraak kan banaal klinken, maar is de realiteit. Het is dus essentieel onze natuurlijke omgeving zo goed mogelijk te behouden want we staan er middenin. De biodiversiteit heeft op vele manieren bijgedragen tot de ontwikkeling van de menselijke cultuur en op zijn beurt beïnvloedt de mens ook de evolutie van de biodiversiteit.

Naast algemeen bekende baten zoals voedsel en geneesmiddelen, levert biodiversiteit ook nog andere essentiële producten voor het dagelijkse leven zoals zuurstof, bouwmaterialen en kledingvezels. Vaak staan we er gewoonweg niet bij stil hoe het leven zou zijn zonder één van deze producten zoals bijvoorbeeld zuurstof...

Biodiversiteit zorgt ook voor diensten zoals het zuiveren van water en lucht, thermostaatje spelen voor het klimaat (dat anders nog veel meer warmte- en andere records zou breken dan nu al het geval is), het binnen de perken houden van plagen, ziekten en overstromingen, ... Zo werden, tijdens de tsunami die Indonesië eind 2004 trof, de kustgebieden met mangroven minder zwaar getroffen dan de ontboste zones.

Talrijke cycli en processen spelen zich af binnen of dankzij ecosystemen en zijn eveneens onmisbaar: watercyclus, fotosynthese, humusvorming en bestuiving. Zo is een productieve landbouw afhankelijk van vruchtbare bodems.

Biodiversiteit biedt verder nog een schat aan niet-tastbare baten zoals recreatie, toerisme, ontspanning, inspiratie voor kunst en cultuur, geestelijke verrijking en onthaasting. Zo vormen dieren, planten en natuur een onuitputtelijke inspiratiebron voor verhalen en legenden, muurschilderingen en schilderijen, beeldhouwwerken, literatuur en stripverhalen, postzegels, vlaggen, symbolen, logo’s en reclame. Biodiversiteit wiegt onze kinderen en kleinkinderen zelfs vaak in slaap via hun zachte knuffeldieren.

Zowat de helft van de voorgeschreven geneesmiddelen bevat of is afgeleid van natuurlijke bestanddelen. Groene ruimten zorgen voor een brede waaier aan fysieke en mentale gezondheidsbaten, verbeteren ons welzijn en verminderen gezondheidskosten. Men schat dat één hectare bos jaarlijks 70 000 kilo fijn stof en giftige elementen absorbeert. Het aanplanten van meer bossen, onder andere in steden, zou dus leiden tot minder gezondheidsproblemen en minder gezondheidskosten.

Er werd gepeild naar de toeristische bestemming van de Belg. Daaruit bleek dat 88% van de Belgen een natuurlijke omgeving verkiest voor de vakanties, terwijl 12% opteert voor een stad of een attractiepark. Als doorslaggevende reden bij de keuze van een bestemming vermeldt 35% van de vakantiegangers een mooie en ongerepte natuur, waardoor deze factor op de tweede plaats komt net na een zonnig klimaat (36%).

Wanneer er wordt gesleuteld om een natuurlijke toestand te herstellen, dan zorgt dit vaak ook voor een win-win situatie. Zo werd in Denemarken de voorheen sterk gekanaliseerde en door intensief bewerkte velden omgeven rivier Skjern in zijn oorspronkelijke, natuurlijke toestand hersteld. De Deense landbouwuniversiteit berekende dat dat goed was voor niet minder dan 32 miljoen euro aan baten door de verbeterde waterkwaliteit, toegenomen recreatiekansen en een daling van het overstromingsgevaar.

Op talrijke plaatsen op aarde heeft de aanduiding van zeereservaten ervoor gezorgd dat de verscheidenheid en hoeveelheid vis is toegenomen, niet enkel binnen die reservaten maar ook in de naburige visgronden. Een mooi voorbeeld van een win-win situatie voor natuurbehoud en economie. De gekozen benadering is gebaseerd op een duurzaam beheer van de natuurlijke rijkdommen. Gezien alarmbellen als klimaatopwarming, biodiversiteitsverlies, opduikende virussen, ... steeds luider rinkelen, is het hoog tijd om deze benadering algemeen toe te passen.

Vaak wordt beweerd dat op biodiversiteit geen prijs mag of kan worden geplakt. Biodiversiteit waarborgt immers het overleven van de mensheid, en is dus van onschatbare waarde. Bovendien is het ethisch gezien niet vanzelfsprekend om een prijs te plakken op levende planten en dieren.

Dit argument volstaat echter niet om iedereen te overtuigen. Velen zien pas het belang van iets in op basis van concreet cijfermateriaal. Voorstanders van het snel winstbejag op korte termijn dichten biodiversiteit vaak enkel een emotionele waarde toe. Op die manier halen ze ‘hun gelijk’ omdat de vraag om meer maatregelen voor het behoud van biodiversiteit dan onredelijk lijkt in vergelijking met de ‘noodzaak’ van economische ontwikkeling. Niets is echter minder waar! Biodiversiteit voedt ook de economie en is zeer belangrijk voor de bestrijding van de armoede.

Een alternatief bestaat erin om toch prijskaartjes te ontwikkelen voor biodiversiteit en onderdelen ervan. Zo hebben wetenschappers de totale economische waarde van de biodiversiteit op aarde geraamd op ongeveer 33 000 miljard dollar per jaar, een bedrag dat overeenkomt met zowat het dubbele van de wereldeconomie. Deze weliswaar bij benadering verkregen cijfers hebben de verdienste dat ze ons bewust maken van het enorme economische belang van biodiversiteit.

Onderzoek door onder meer de universiteit van Mons en van Gembloux wees uit dat de toegevoegde waarde van bestuivers in ons land jaarlijks 251.6 miljoen euro bedraagt. Dit komt neer op 11.1% van de totale Belgische landbouwproductie.

Het is duidelijk: biodiversiteit is van levensbelang voor het overleven en het welzijn van onze generatie en van onze kinderen en kleinkinderen. Ze biedt ons een schat aan producten en diensten zonder dewelke het leven op aarde zoals we het nu kennen niet mogelijk is. Biodiversiteit is niet enkel adembenemend mooi en zeer vernuftig op ecologisch vlak, ze is tevens een voorname speler in sectoren als landbouw, visserij, toerisme, industrie, bouw, onderwijs, wetenschap, cultuur en sport.

Biodiversiteit is ook een werkgever van formaat: rechtstreeks en onrechtstreeks zorgt ze voor miljoenen jobs en dus ook inkomens. Gelukkig gaat de biodiversiteit nooit in staking... maar wat gebeurt er als we haar blijven bestoken?

We hebben te maken met een zeer tegenstrijdige situatie: terwijl biodiversiteit voor ons zorgt, zorgen wij er vooral voor dat diezelfde biodiversiteit ... rake klappen krijgt. 

Bedreigingen zijn:

• de aftakeling, vernietiging en versnippering van natuur bv. door de aanleg van industriegebieden en wegen,
• de afname van biodiversiteit in landbouwgebieden bv. door de intensieve akkerbouw en veeteelt,
• de bodem-, lucht- en waterverontreiniging bv. door uitlaatgassen, pesticiden, meststoffen, zware metalen, verwarming,
• het opduiken van woekerende uitheemse soorten die de streekeigen biodiversiteit en de volksgezondheid bedreigen en hoge kosten kunnen veroorzaken,
• klimaatwijzigingen, zoals het ‘International Panel on Climate Change’ recent nog onderstreepte,
• de verdroging van bodem en natte gebieden door overmatig onttrekken van grondwater,
• ontspanning en vrijetijdsbesteding die een hoge druk uitoefenen op de resterende groene ruimten, 
• het overgebruik van natuurlijke rijkdommen zoals bv. door de overbevissing.

Recente studies becijferden dat zowat 60% van de ecosysteemdiensten wereldwijd achteruitgaan of niet duurzaam worden gebruikt. Soorten verdwijnen momenteel 1 000 tot 10 000 keer sneller dan voorheen. Wetenschappers ramen dat 20% van de soorten zal verdwijnen tegen 2025. Dit verlies zou kunnen oplopen tot 50% in 2050. Indien we de huidige situatie niet veranderen zal binnen 50 jaar de biodiversiteit dus meer dan gehalveerd zijn.

Terwijl de vorige massale extincties werden veroorzaakt door aard- of ruimteprocessen (vulkanisme, natuurlijke klimaatwijziging, meteorietinslag), blijkt de huidige uitstervingsgolf te worden veroorzaakt door een onderdeel van de biodiversiteit zelf, namelijk de mens.

Bovendien worden voor het eerst ook de planten zwaar bedreigd, terwijl eerdere extincties hen blijkbaar minder troffen. Voor we de wereld inpalmden, stierf er gemiddeld één plantensoort per millennium uit, nu zijn er dat tienduizend.

Aangezien planten de basis vormen van de meeste voedselketens is het vanzelfsprekend dat ook de werking van ecosystemen in het gedrang komt. En in tegenstelling tot vorige extincties worden nu ook andere natuurlijke rijkdommen zoals water, energie en grondstoffen, niet gespaard.

Talrijke lokale variëteiten, traditioneel van vitaal belang voor de voeding van de armste volkeren, worden verwaarloosd als gevolg van de globalisering van de markt. Slechts 20 van de 80 000 eetbare plantensoorten wereldwijd staan momenteel in voor 80% van de voedselproductie.

Deze enge voedselbasis zou snel kunnen leiden tot een rampscenario wanneer één of meer van deze soorten zou verdwijnen onder invloed van parasieten, ziektekiemen of andere factoren. Tijdens de 19^de eeuw bv. verspreidde de meeldauw van de aardappel, een schimmelziekte afkomstig uit Mexico, zich razendsnel in Europa. De ziekte veroorzaakte een hongersnood in Ierland, waar de bevolking vooral leefde van de aardappeloogst.

Dit alles roept vele vragen op. We pikken er twee uit: welke gevolgen heeft dit voor ons eigen overleven en welzijn? En met welk recht doet de mens de huidige biodiversiteit, het resultaat van meer dan 3,5 miljard jaren evolutie, in een geologische oogwenk verdwijnen?

De mens vergeet te vaak dat hij afhangt van zijn natuurlijke omgeving. In onze geïndustrialiseerde maatschappij wordt biodiversiteit beschouwd als gratis en onuitputtelijk. Zonder het goed te beseffen plundert en mishandelt de mens deze unieke rijkdom. Daardoor brengt hij zijn eigen overleven in het gedrang. Het milieu vervuilen betekent onszelf ziek maken. De natuurlijke rijkdommen opsouperen betekent onszelf verarmen. De biodiversiteit toetakelen betekent onszelf mishandelen.

Niet alleen beleidsvoerders en grote maatschappelijke spelers hebben de sleutel in handen. Elk van ons kan bijdragen tot meer kansen voor biodiversiteit. De wereld redden lukt niet op je eentje. Daarom krijg je de steun van de allergrootste beweging ooit van Belgische organisaties. Musea, dieren- en plantentuinen, universiteiten, NGO’s, federale, regionale, lokale overheden en tal van andere organisaties vragen unaniem en dringend actie voor biodiversiteit. Zij verenigden zich in de beweging #SamenVoorBiodiversiteit. Op de website www.samenvoorbiodiversiteit.be lees je heel wat interessante informatie. Je vindt er ook concrete acties op maat van jezelf of je vereniging, waarmee je echt het verschil kan maken. De biodiversiteit, maar ook je eigen leven en welzijn, danken jou alvast van harte.

Basisprincipes van de beweging “Samen voor Biodiversiteit”:

• Biodiversiteit is het geheel van alle leven op aarde.
• Biodiversiteit is cruciaal voor het overleven en welzijn van de huidige en toekomstige generaties mensen.
• Biodiversiteit staat onder druk.
• Actie voor biodiversiteit is dringend nodig en op grotere schaal.
• Iedereen is aan zet om aan de slag te gaan voor biodiversiteit.

De beweging #SamenVoorBiodiversiteit en de campagne “Red de biodiversiteit, samen en nu!” zijn een initiatief van volgende partners: Agentschap Natuur en Bos, Belgian Biodiversity Platform, Bond Beter Leefmilieu, BOS+, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Capacities for Biodiversity and Sustainable Development, Departement Omgeving, Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, GoodPlanet, Greenpeace, Inter-Environnement Bruxelles, Inter-Environnement Wallonie, Jonge Academie, Katholieke Universiteit Leuven, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen, Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Natagora, Nationaal park Hoge Kempen, Natuurlijk Imkeren, Natuurpunt, Pairi Daiza Foundation, Plantentuin Meise, Provincie Antwerpen, Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, Regionaal Landschap Kempen en Maasland, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete, Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, Université catholique de Louvain, Université de Mons, Université libre de Bruxelles, Universiteit Antwerpen, Universiteit Gent, Universiteit Hasselt, Velt, Wallonië, WWF, ZOO Antwerpen, ZOO Planckendael. Elke organisatie die mee wil ijveren voor biodiversiteit en voor bewustmaking van het belang ervan is bijzonder welkom zich aan te melden bij marc.peeters@naturalsciences.be.