Voor het eerst werden chimpansees geobserveerd die insecten aanbrachten op hun eigen wonden en die van soortgenoten. Mogelijk gaat het om een vorm van zelfmedicatie en prosociaal gedrag.
Beeld: chimpansee Suzee (links), samen met haar soortgenoten Sassandra en Olive in het Loango National Park. Foto door Tobias Deschner.
In 2019 was evolutiebioloog Alessandra Mascaro in het Loango National Park in Gabon getuige van een uniek fenomeen: ze zag hoe de vrouwelijke chimpansee Suzee de voet van haar zoon Sia aan het verzorgen was. Mascaro merkte hoe Suzee iets uit de lucht ving, dat tussen haar lippen stopte en het dan op de open wonde van Sia’s voet aanbracht. Een week later zag doctoraatsstudente Lara Southern vergelijkbaar gedrag bij het volwassen mannetje Freddy.
De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat de chimpansees kleine vliegjes aanbrachten, iets wat tot dan toe nog nooit geobserveerd was. Het team hield vanaf dan de chimpansees met verwondingen extra in de gaten. Het observeerde 22 gevallen waarin de mensapen vliegjes aanbrachten op hun eigen wonden of die van soortgenoten.
De biologen weten nog niet precies waarom de chimpansees insecten aanbrengen op open wonden. Mogelijk is het een vorm van wondverzorging en hebben de insecten desinfecterende, ontstekingsremmende en verdovende eigenschappen. Het is bekend dat mensen al sinds 1400 v.C. insecten om dezelfde redenen gebruiken, maar nog nooit eerder werd het gedrag bij dieren geobserveerd.
Zelfmedicatie op zich is niet zo’n speciaal gedrag in de dierenwereld. Veel dieren doen het, denk maar aan een hond die gras eet als hij maag- of darmklachten heeft. Ook dieren die zalfjes aanbrengen is niet uniek, zo kauwen beren op plantenwortels en smeren ze dit mengsel met anti-insect en antiparasitaire uitwerking uit op hun vacht. Het unieke aan de chimpansee-observaties is dat ze insecten gebruiken, open wonden verzorgen en de wonden van soortgenoten verzorgen.
Veel dieren doen aan zelfmedicatie, denk maar aan een hond die gras eet als hij maag- of darmklachten heeft
Volgens cognitief bioloog Simone Pika is het verzorgen van wonden van soortgenoten een duidelijk voorbeeld van prosociaal gedrag - gedrag waarbij men handelt in het belang van de ander in plaats van alleen zichzelf: ‘Dit is voor mij vooral adembenemend omdat zoveel mensen twijfelen aan prosociale vaardigheden bij andere dieren. Plotseling hebben we een soort waar we echt individuen zien die voor anderen zorgen.’
Aangezien de onderzoekers nog niet weten om welke insecten het gaat, is de volgende stap om de soort te identificeren en de medische eigenschappen te onderzoeken. Zo zullen ze kunnen bepalen of het om een vorm van wondverzorging gaat. Het is ook mogelijk dat de insecten geen heilzame werking blijken te hebben en de behandeling deel uitmaakt van de plaatselijke chimpanseecultuur zoals bepaalde medische handelingen ook deel uitmaken van menselijke culturen.
De onderzoekers willen in verder onderzoek ook focussen op de sociale dimensie van het gedrag. Zo vragen ze zich af wie de voornaamste uitvoerders en ontvangers van de behandeling zijn en wat de sociale leerprocessen zijn die ervoor zorgen dat de chimpansees het gedrag kopiëren.
