Dankzij de hitserie The Last of Us zijn Cordyceps-schimmels beroemd geworden. Maar de schimmel is meer dan een ‘zombieschimmel’ alleen. Ook in de geneeskunde is hij populair.
Beeld: Een Cordyceps-schimmel groeit uit een dode mot.
Je hebt het wellicht de revue zien passeren: de hype rond The Last of Us, een HBO-serie waarin een schimmel van het geslacht Cordyceps het brein van mensen infecteert en zo een zombie apocalyps veroorzaakt. Hoewel Cordyceps in werkelijkheid geen mensen infecteren (meer daarover lees je in dit artikel) vormen ze wel een fascinerende groep micro-organismen die door hun opmerkelijke eigenschappen de aandacht van zowel onderzoekers als het publiek hebben getrokken.
Er zijn meer dan zeshonderd soorten Cordyceps en ze komen in verschillende delen van de wereld voor, maar voornamelijk in tropische en subtropische gebieden. Een van de beroemdste voorbeelden is de soort Ophiocordyceps unilateralis, die mieren infecteert en hun gedrag manipuleert om de overleving van de schimmel zelf te verzekeren.
Wanneer een Cordyceps-spore op het lichaam van de mier terechtkomt, zal die het exoskelet binnendringen, in de gastheer beginnen te groeien en chemische stoffen vrijgeven die het gedrag van de mier gaan beïnvloeden. De mier wordt hierdoor een ‘zombie’, die naar de top van een plant klimt, waar hij zich aan een blad of stengel zal vastbijten. Dan wordt duidelijk wat het doel van de ‘zombiemier’ is. Een vruchtlichaam, vergelijkbaar met een kleine paddenstoel, groeit uit de nek van het beestje en geeft sporen vrij die door de lucht verspreid worden en andere mieren kunnen infecteren. Zo kan de schimmel hele mierenkolonies uitroeien.
Naast zo’n unieke parasitaire levensstijl heeft onderzoek naar Cordyceps-schimmels nog andere interessante eigenschappen aan het licht gebracht, zoals hun potentiële medicinale waarde. Cordyceps wordt al eeuwenlang in de traditionele Chinese geneeskunde gebruikt om verschillende aandoeningen te behandelen, waaronder ademhalingsstoornissen, nieraandoeningen en vermoeidheid. Onderzoekers hebben ontdekt dat sommige soorten zoals Ophiocordyceps sinensis – een rupsschimmel – de bio-actieve stof cordycepine aanmaken dat kankerbestrijdende, ontstekingsremmende en antivirale eigenschappen heeft.
Zo werd er recent aangetoond dat cordycepine de replicatie van het covid-19 virus tegengaat. Er loopt ook een klinische studie naar het gebruik van cordycepine voor de behandeling van leukemie. Maar dat alles heeft een keerzijde: door de intensieve oogst van Cordyceps in het wild, voornamelijk voor de verkoop als voedsel en in de traditionele Chinese geneeskunde, zijn verschillende soorten Cordyceps nu met uitsterven bedreigd. Bovendien zorgen warmere winters in het Himalayagebergte – één van ’s werelds hotspots voor Ophiocordyceps sinensis - voor schaarse oogsten. Hoewel sommige soorten zoals Cordyceps militaris te kweken zijn op granen en rijst, hebben andere soorten zoals Ophiocordyceps sinensis een insect nodig om te kunnen groeien, wat het goedje erg zeldzaam maakt.
Microbe van de maand is een initiatief van en werd mogelijk gemaakt door de Young Belgian Society for Microbiology.
