Milieuactivisten hebben er de mond van vol. Grote bedrijven tasten ervoor in de buidel. Voedingsmulti­national Nestlé wil de komende jaren een miljard dollar investeren in regeneratieve landbouw, om zo de broeikasgasuitstoot van het bedrijf terug te dringen. Ook Alpro zet erop in. Herstellende landbouw streeft ernaar de koolstofopslag in de bodem te verhogen.

Volgens experts in de vorig jaar verschenen Netflix-documentaire Kiss the Ground kunnen we zo het klimaat snel stabiliseren. Een vaak geciteerd rapport van het Britse Rodale Institute beweert zelfs dat we met regeneratieve landbouw meer dan de volledige menselijke broeikasgasuitstoot kunnen compenseren.

In een analyse in het vakblad Outlook on Agriculture tonen wetenschappers van Wageningen Universiteit aan hoe het concept regeneratieve landbouw de voorbije vijf jaar zowel in de media als in de vakliteratuur steeds vaker opduikt. Er is geen duidelijke definitie van wat regeneratieve landbouw precies inhoudt, zoals dat bij biologische landbouw het geval is. Centraal staat in elk geval de focus op een gezonde bodem, en een verhoging van de hoeveelheid organische stof in die bodem. Dat kan door minimale bodembewerking, diverse gewasrotaties en de teelt van groenbemesters – gewassen die in de bodem worden ingewerkt.

Landbouwexperts zijn het erover eens dat verschillende van die teeltmethodes om diverse redenen nuttig zijn. Ze gaan erosie tegen, kunnen waterverontreiniging en problemen met plagen verminderen, en ze kunnen ervoor zorgen dat bodems meer water vasthouden. Maar maakt dat van koolstofopslag in landbouwbodems een effectief wapen tegen de klimaatverandering? Daarover zijn wetenschappers sceptisch, om meerdere redenen.

Onderzoekers aan het World Resources Institute (WRI) wijzen erop dat pogingen om het koolstofgehalte in landbouwgrond te verhogen vaak neerkomen op een verplaatsing van koolstof van de ene plek naar de andere. Je kunt koolstof toevoegen door dierlijke mest of compost te gebruiken. ‘Maar die producten zijn slechts in beperkte hoeveelheden voorradig’, zegt Renske Hijbeek (Wageningen Universiteit), een van de auteurs van de paper in Outlook on Agriculture. ‘Wat je op de ene plaats gebruikt, kun je niet elders gebruiken.’ Kortom: op de boerderij neemt de koolstofopslag misschien wel toe, maar als je uitzoomt vervluchtigt de winst.

Opdat koolstof in de bodem zou worden opgeslagen, moeten micro-organismen het in een stabiele vorm omzetten. ‘Daar zijn nutriënten zoals stikstof voor nodig’, zegt Hijbeek. ‘Meer opslag vraagt dus meer bemesting. De broeikasgasuitstoot die daarmee gepaard gaat kan de winst deels tenietdoen.’

Daarnaast is de hoeveelheid koolstof die je in een akker kwijt kunt beperkt. ‘Het is sowieso erg lastig’, zegt Hijbeek. ‘Organische stof in de bodem wordt ook afgebroken door het bodemleven. Voeg je meer toe, dan verhoogt ook de afbraak. Je kunt het koolstofgehalte doen toenemen door telkens meer organisch materiaal toe te voegen, tot er – doorgaans na enkele decennia – een evenwicht is bereikt. En dan moet je tot in de eeuwigheid evenveel blijven aanvoeren om dat evenwicht te behouden.’

Graslanden slaan meer koolstof op dan akkers. Bij de juiste vorm van begrazing kan volgens sommige beoefenaars van regeneratieve landbouw de koolstofopslag in die mate toenemen dat de uitstoot van de runderen gecompenseerd wordt. Bioloog en graasbeheergoeroe Allan Savory acht het zelfs mogelijk dat we op die manier de klimaatverandering binnen enkele decennia een halt toeroepen.

In Vlaanderen zet voormalig N-VA-woordvoerder en nieuwbakken boer Bram Bombeek de regeneratieve rundveehouderij op de kaart. Wetenschappers van de KU Leuven gingen er het koolstofgehalte in het grasland meten, en zullen dat op geregelde tijdstippen herhalen. ‘Doel is na te gaan hoe snel en hoe diep koolstof zich opstapelt’, zegt bioloog Olivier Honnay (KU Leuven). ‘Zo willen we onderzoeken of er zoiets bestaat als ‘koolstofneutrale biefstuk’ zoals sommigen claimen.’

In het rapport ‘Grazed and Confused’ temperen wetenschappers van onder meer de University of Oxford het enthousiasme. Degelijk onderzoek naar koolstofopslag in graasweides is schaars, en de resultaten zijn tegenstrijdig. Positieve bevindingen op de ene plek zijn niet zomaar extrapoleerbaar. In het beste geval compenseert de opslag een deeltje van de uitstoot die de rundveeteelt veroorzaakt. Al te ambitieuze claims zijn volgens de onderzoekers bijgevolg onterecht. ‘De bijdrage die koolstofopslag onder graasweide aan klimaatmitigatie kan leveren lijkt zelfs bij optimistische aannames heel klein.’

Onderzoekers van het Instituut voor Landbouw- en Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) becijferden de mogelijke impact van koolstofopslag in landbouwbodems voor Vlaanderen. Door twee keer zoveel compost en stro in de grond te werken, een derde meer groenbemesters te telen en geen grasland meer om te ploegen, zouden we jaarlijks 173.000 ton CO₂ uit de atmosfeer kunnen halen. Dat is 2,5 procent van de uitstoot door de landbouw.

Hijbeek wijst erop dat het koolstofgehalte in akkers altijd lager ligt dan onder natuurlijke vegetatie. ‘Simpelweg omdat je bij landbouw nu eenmaal biomassa afvoert.’ Grasland dat nooit wordt omgeploegd, scoort ook goed. De meest effectieve manier om koolstof in de grond op te slaan is vermijden dat natuur plaatsmaakt voor extra landbouwgrond, en akkers omvormen tot grasland of natuur, besluiten Hijbeek en haar collega’s.

Ook hier telt het globale plaatje. Wat nodig is, is een combinatie van vraagvermindering, beleid dat natuur beschermt, en opbrengstverhoging op het resterende landbouwareaal. Anders dreigt het omvormen van akkers op de ene plek er enkel toe te leiden dat elders nieuwe grond aangesneden wordt.

In een open brief uitte een internationale groep landbouwexperts vorig jaar zijn bezorgdheid om de hooggespannen verwachtingen rond de positieve klimaatimpact van herstellende landbouw. ‘Op basis van solide wetenschappelijk bewijs besluiten we dat er een groot risico is dat de grootteorde van wat praktisch haalbaar is wordt overschat. Dat geeft beleidsmakers een misleidende indruk.’

Hijbeek is het daarmee eens. ‘Er zitten positieve aspecten aan, maar als het je te doen is om het tegengaan van de klimaatverandering, dan kun je beter in iets anders investeren.’