De kokkels aan onze kust zijn vaak duizenden jaren oud

De achtste Grote Schelpenteldag, een van de grootste Europese burgerwetenschapsprojecten aan zee, lokte afgelopen zaterdag een recordaantal van 3500 deelnemers. Die samenwerking over de landsgrenzen heen leverde een verzameling op van 148.343 schelpen, van 72 verschillende soorten over een strook van vierhonderd kilometer.

Kokkels onder de loep

Nieuw op Belgische stranden deze editie is de eenmalige focus op de kokkel. Die geribbelde hartvormige schelp behoort elk jaar tot de top-3 van de op het strand te treffen schelpen. Ook nu was dit niet anders, met een totaal geraapt aantal op Belgische stranden van bijna 11.000 kokkels en een derde positie (na de halfgeknotte strandschelp en het nonnetje). Een duizendtal kokkels werden in meer detail bekeken. Zo geeft de kleur van de kokkelschelpen aan dat het overgrote deel (minimum 92%) sub-fossiel is. Ze zijn dus het (harde) restant van kokkels die reeds tientallen tot soms wel duizenden jaren geleden zijn gestorven en als schelp al die tijd op het strand of op de zeebodem vertoefden.

Wanneer dit gebeurt in zuurstofarme milieus, bijvoorbeeld bedekt met klei of organisch materiaal, kleurt de schelp blauw-grijs-zwart (56% van de onderzochte schelpen). Als de schelp lange tijd rondzwerft in goed van zuurstof voorziene bodems, bijvoorbeeld in geulen of op het strand, behoudt de kokkelschelp zijn melkwitte kleur of krijgt die een rossige tint (44% van de exemplaren).

Als beide schelphelften van een kokkel nog aan elkaar vastzitten met behulp van het ligament, is dit een bewijs dat het om een recent gestorven exemplaar gaat en dus zeker geen sub-fossiel. Beide schelphelften vallen na het sterven van het dier immers vrij snel uit elkaar. Over de volledige lengte van de getelde kust, konden de deelnemers in totaal maar zeven doubletten vinden. Dit wijst erop dat nu nog levende populaties van kokkels aan de onderzochte Noordzeekust zeer schaars zijn. Naast doubletten komen ook losse kleppen voor die wit zijn en mogelijk afkomstig zijn van relatief recent gestorven exemplaren. Met de nodige reserve – soms herkenbaar aan bruine of purperen verkleuring van de achterzijde – gaat het hier mogelijk om 8% van de in België getelde kokkels (enkel aangetroffen aan de Westkust).

Bij de ‘recente’ kokkels ging ook aandacht naar de ouderdom. Kokkels kunnen meer dan vijf jaar oud worden, iets wat af te lezen valt aan de groeilijnen op de schelp. Van de als recent herkende exemplaren aan onze kust bleek tweederde 3-4 jaar oud. 

Verschillen tussen regio’s

De top-3 van meest gevonden schelpen in elk van de drie landen verschilt dit jaar minder dan bij vorige tellingen het geval was. Soorten als de kokkel, halfgeknotte strandschelp, stevige strandschelp, het zaagje en de Amerikaanse zwaardschede komen in het hele gebied in grote aantallen voor, omdat ze er nu of in een verder verleden wijdverspreid voorkomen. Op Belgische stranden raapten de deelnemers het meest halfgeknotte strandschelpen (36%), gevolgd door het nonnetje (21%) en de kokkel (18%).

Daarnaast zijn er ook duidelijke verschillen. De ovale strandschelp blijft opvallend talrijker in Nederland dan het strand ten zuiden van het Schelde-estuarium. De Venusschelp werd vrijwel uitsluitend in Nederland gevonden, en dan vooral ten noorden van Zeeland. Daartegenover staat dat de mossel, het nonnetje, de Amerikaanse boormossel, de gewone tapijtschelp en gewone schaalhoren duidelijk talrijker zijn in de meest zuidelijke gebieden. Niet-inheemse schelpen, door de mens al dan niet doelgericht geïmporteerd, zijn goed voor 8% van de soorten, en 13% van de geraapte schelpen. Geen van deze niet-inheemse schelpen lijkt te zijn toegenomen, en er zijn ook geen nieuwe vreemde soorten gemeld.