Peruaanse boeren blijken economisch niet beter te worden van ecolabels, ondanks hun nobele intenties. Toch betalen consumenten meestal meer voor producten met een ecolabel. Hoe komt dit?
Stel je voor dat er geen wetten zouden bestaan voor giftige producten. Dus elke keer als wij als consumenten voedsel willen kopen, moeten we met een vergrootglas kijken naar niet-gif labels, met de bijkomende complexiteit dat er verschillende soorten niet-gif labels bestaan. Gelukkig is dit niet het geval.
Dit is echter wel het geval als het gaat om duurzaamheid. Als je naar de supermarkt gaat, is het vaak moeilijk om als consument te weten wat de meest duurzame optie is. Ga ik voor de chocolade van het huismerk, de Fairtrade chocolade van Tony’s Chocolonely of toch voor de biologische reep met het minder bekende GlobalGAP-certificaat?
Wij vonden dat gecertificeerde boeren wel een hogere prijs ontvangen voor hun gecertificeerde producten, maar deze winst wordt teniet gedaan door de hogere kosten die ze maken
Ecolabels, zoals Fairtrade, Organic of GlobalGAP, zijn tegenwoordig zo talrijk als de bladeren in de herfst dat het voor consumenten moeilijk is om het bos door de bomen van duurzaamheidsclaims te zien (zie afbeelding "het abc van ecolabels"). Momenteel zijn er wereldwijd zo’n 339 (!) verschillende ecolabels en binnenkort mogen ze hun honderdste verjaardag vieren. Maar leiden ecolabels ook tot betere inkomsten voor de boeren?
Ook de Europese Unie stelt zich de vraag omtrent de werkelijke impact van ecolabels. Recentelijk stelden ze daarom een richtlijn rond groene claims voor om greenwashing – of het zich duurzamer voordoen dan in werkelijkheid – tegen te gaan. Het zal nog enkele jaren duren voordat we deze richtlijn in actie zien, vanwege de beruchte bureaucratische procedures. Daarom is onderzoek naar de impact van de huidige ecolabels van groot belang. Alleen met betrouwbare informatie kunnen wij als consumenten duurzame keuzes maken.
Hogere prijzen zijn niet genoeg
Wij onderzochten in een recente studie of kleinschalige boeren in Peru daadwerkelijk hogere inkomsten ontvangen wanneer hun producten gecertificeerd zijn. Hiervoor vergeleken we de omstandigheden van gecertificeerde met niet-gecertificeerde kleinschalige boeren in Peru, een land waar 11% ecolabels heeft. Dit deden we door gebruik te maken van een nationaal representatieve enquête over de periode 2015-2019, aangevuld met interviews.
Wat blijkt? Gecertificeerde boeren ontvangen geen significant hogere inkomsten. Waarom is dat zo? Wij vonden dat gecertificeerde boeren weliswaar een hogere prijs krijgen voor hun gecertificeerde producten, maar dat deze winst teniet wordt gedaan door de hogere kosten die ze maken, met name op het gebied van arbeid en grondstoffen. Producten met ecolabels zijn vaak duurder in de supermarkt, dus het lijkt erop dat alleszins een deel bij de boeren terechtkomt.
Bovendien ontdekten we dat gecertificeerde boeren geen hogere oogst behalen in vergelijking met niet-gecertificeerde landbouwers. Dit is een belangrijk aandachtspunt voor standaardzetters, vooral omdat veel landbouwers in lage- en middeninkomenslanden lagere opbrengsten behalen dan wat theoretisch haalbaar is.
Verschillen tussen ecolabels
Zijn er verschillen tussen de ecolabels? Jawel. Wij keken naar verschillen tussen de drie belangrijkste ecolabels in Peru: Fairtrade, Organic en GlobalGAP. Fairtrade focust voornamelijk op eerlijkere handelsvoorwaarden tussen boeren en kopers, evenals de bescherming van werknemersrechten. Organic daarentegen richt zich vooral op het beperken van impact van de landbouw op het milieu. En GlobalGAP? De kans is groot dat je hier nog nooit van gehoord hebt, omdat ze geen label gebruiken. Toch vragen veel supermarkten naar producten met een GlobalGAP-certificaat, omdat deze zich naast duurzame landbouwtechnieken ook richten op specifieke voedselveiligheidscriteria.
We ontdekten dat Organic- en GlobalGAP-gecertificeerde boeren wel een hogere prijs ontvangen, maar Fairtrade-gecertificeerde boeren niet. Fairtrade hanteert een zogenaamde minimumprijs, wat betekent dat boeren een gegarandeerde minimumprijs krijgen als de internationale prijzen onder dit niveau zakken. Maar tijdens de onderzoeksperiode was deze minimumprijs voor de meeste gewassen niet relevant door de hoge internationale marktprijzen.
Bovendien vertelden boeren ons dat ze vaak niet al hun Fairtrade-gecertificeerde producten als zodanig konden verkopen, omdat de vraag van consumenten niet groot genoeg was of omdat ze een beperkte verwerkingscapaciteit hadden.
Opmerkelijk was ook dat veel boeren tijdens onze interviews zich niet altijd volledig bewust waren van hun certificering. Certificering bij Fairtrade verloopt namelijk via boerenorganisaties en niet rechtstreeks via kleinschalige boeren. Veel organisaties (zoals deze in Figuur 2) laten zich ook met meerdere ecolabels certificeren. De regelgeving van elk ecolabel is soms gelijkaardig met enkele andere nuances, waardoor de individuele boeren niet altijd precies weten welke regels bij welk ecolabel horen.
Bovendien brengt de werking van zo een boerenorganisaties ook kosten me zich mee, die worden afgetrokken van de prijs die aan hun leden wordt betaald. Daarnaast ontvangen sommige Fairtrade-gecertificeerde boeren hun betaling pas aan het einde van het jaar, en niet altijd in cash, wat hun bewustwording en rapportage bemoeilijkt.
Tips voor je volgende supermarktbezoek
Dus, wat moet je nu doen als je in de supermarkt staat en duurzame chocolade wilt kopen? Het is mogelijk dat je na het lezen van onze resultaten teleurgesteld bent. Misschien kies je overtuigd voor een product met een ecolabel en ben je bereid om meer te betalen in de hoop dat dit de producenten ten goede komt. Toch moeten de resultaten je niet ontmoedigen. Over het algemeen tonen andere onderzoeken aan dat ecolabels eerder succesvol zijn in het realiseren van een positieve ecologische impact dan een sociaaleconomische impact. Dus het realiseren van die positieve ecologische voordelen zorgt er niet voor dat de boer slechter af is.
Uiteindelijk zijn ecolabels slechts een correctie op een niet-duurzaam systeem
Bovendien geef je door producten met een ecolabel te kopen een belangrijk signaal aan de markt. Hoe meer consumenten producten met een ecolabel kopen, des te groter de markt wordt en des te groter de impact kan zijn. Maar, er is een belangrijke kanttekening. Uiteindelijk zijn ecolabels slechts een correctie op een niet-duurzaam systeem. De vraag die blijft is of de markt voor ecolabels en hun impact de komende jaren genoeg zal toenemen om effectief een verandering in het systeem teweeg te brengen. Of zullen we de oplossing ergens anders moeten zoeken, zoals in andere instrumenten in onze vrije markteconomie of overheidsinitiatieven, zoals voorgesteld door de Europese Unie?
