Al 25 jaar geleden kwamen wetenschappers een mysterieus, lichtgevend weekdier tegen in de diepte van de Stille Oceaan, zonder te weten wat het exact was. Nu krijgt het dier eindelijk een naam.
Beeld: Een mysterieus weekdier, waargenomen door MBARI's op afstand bestuurbare Tiburon in de buitenste Monterey Canyon op een diepte van ongeveer 1.900 meter. © 2021 MBARI
Complete duisternis. Verpletterende druk. IJskoud. De bathyale zone van de Stille Oceaan, tussen de 1.000 tot 4.000 meter diep, is allesbehalve een gastvrije plek. Maar dat heeft een teer, wonderbaarlijk ‘mysterieus weekdier' niet tegengehouden om zich in die onherbergzame omgeving te vestigen.
Al meer dan twintig jaar komen wetenschappers van het Monterey Bay Aquarium Research Institute (MBARI) in Californië af en toe dit vijf centimeter lange, doorzichtige wezen tegen, dat een bizarre mix eigenschappen heeft. Zijn gezicht wordt omringd door een soort grote kap, die hij gebruikt om prooien te omhullen en zich als een kwal voort te stuwen. Zijn staart is omzoomd met tentakels, en bij gevaar kan hij zelfs een tentakel afwerpen. Wanneer hij wordt aangeraakt, lichten zijn kap en staart op en verschijnt er een 'sterrenhemel' aan blauwgroene stippen — als een soort onderwater-planetarium.
Wetenschappers hebben nu vastgesteld dat dit raadsel uit de diepzee een zeenaaktslak (nudibranchia) is, maar wel één zó vreemd dat er een volledig nieuwe groep binnen de nudibranchia opgesteld is, melden de onderzoekers1. Dit wezen, Bathydevius caudactylus genoemd, is de eerste bekende zeenaaktslak die in de waterkolom van de diepzee leeft, in plaats van bijvoorbeeld op de zeebodem te schuilen of aan het wateroppervlak te zweven.
Het dier heeft een unieke mix van eigenschappen van andere zeenaaktslakken, zegt Steven Haddock, medeauteur van het onderzoek en MBARI marien bioloog. Haddock was erbij toen de wetenschappers het weekdier voor het eerst zagen in 2000, tijdens een verkenningstocht met een voertuig dat op afstand werd bediend. ‘We probeerden allemaal te raden wat het was’, vertelt hij.
In de twee decennia sinds die eerste waarneming hebben de onderzoekers meer dan honderd exemplaren van de Bathydevius caudactylus gezien en enkele ervan ook in hun laboratoria bestudeerd. Genetische analyses laten zien dat dit wezen waarschijnlijk tot een familie behoort die zich lang geleden heeft afgesplitst van de andere zeenaaktslakken. Hoewel het dier dus enkele kenmerken deelt met andere soorten, heeft het zijn eclectische mix van eigenschappen zelfstandig ontwikkeld. ‘Vergelijkbare kenmerken kunnen meerdere keren evolueren, maar om dat te zien gebeuren bij zo een uniek organisme onder totaal verschillende omstandigheden dan bij andere zeenaaktslakken, is best fascinerend’, zegt Jessica Goodheart, weekdieronderzoeker aan het American Museum of Natural History in New York. ‘Misschien kunnen zulke eigenschappen zich veel makkelijker ontwikkelen dan we oorspronkelijk dachten.’
Dit artikel verscheen eerder in Scientific American. Vertaling: Kato Speybrouck
