Ben je op zoek naar een tof wetenschapsboek voor onder de kerstboom (of gewoon voor jezelf)? De Eos-redactie raadt je deze boeiende, grappige en mooie boeken over wetenschap aan.
Het licht van de diepzee - Brad Fox
Dit is een boek voor liefhebbers van wetenschapsgeschiedenis, de oceanen én poëzie. Zuinig maar prachtig geïllustreerd bovendien. Let op, mijn exemplaar was slecht verlijmd en viel snel uit elkaar.
De Amerikaanse ecoloog William Beebe daalde als eerste in een bathysfeer af tot ongekende diepten. Dit huzarenstuk en veel meer is het onderwerp van een nieuw boek.
Vorig jaar verscheen een nieuwe Nederlandse vertaling van The Sea Around Us (1951) van Rachel Carson. Ook al bleef de bekende Amerikaanse biologe vooral met de voeten op de kustlijn, toch slaagde ze erin het diepe van de oceanen doordringend te beschrijven. Nico Groen die het lezenswaardige De zee vertaalde, zette ook het recente boek van Brad Fox over William Beebe (1877-1962) over naar het Nederlands. Ontdekkingsreiziger Beebe ondernam in de jaren 1930 een aantal oceanografische expedities in de Bermuda-archipel. Hij was de eerste wetenschapper die in een stalen bol tot grote diepten afdaalde en het rijke leven in de oceaan in kaart bracht.
Het kleurrijke leven van Beebe is de rode draad in Het licht van de diepzee. Verwacht geen klassieke biografie, maar een snelle opeenvolging van korte (hoofd)stukjes wetenschapsgeschiedenis, beschrijvingen van vreemde creaturen, lijstjes uit de logboeken van collega en geliefde Gloria Hollister, biografische gegevens, uitstapjes naar poëzie en kunst en originele illustraties. Een vindingrijk opzet, maar de collagestijl maakt het soms moeilijk om de draad te volgen. Zo duikt Carson halverwege plots op, om in een volgend hoofdstukje zonder veel context te verdwijnen. In dit boek neemt de literaire verhalenverteller Fox misschien iets te veel de bovenhand op de nuchtere non-fictieschrijver.
Raf Scheers - Hoofdredacteur Eos Wetenschap
Het licht van de diepzee. Over de laatste klassieke ontdekkingsreis in een tijdperk van grote veranderingen
Brad Fox
Uitgeverij Thomas Rap
De bionische vogel - Annemarit van Broekhoven en Margot Westermann
Het ideale boek voor iemand die zich graag verwondert over hoe straf de natuur in elkaar zit. Dit boek legt er nog een laagje bovenop: vogels zijn gewoon geniaal.
We denken soms dat we stilaan slimmer dan de natuur zijn, maar kijk naar een vogel en aanschouw het tegendeel. Vogels vliegen naar de andere kant van de wereld met in hun brandstoftank niets meer dan het equivalent van een boterham met kaas. Hun verenkleed beschermt beter tegen slecht weer dan de allerduurste jas in de allerbeste outdoorwinkel. Zeevogels filteren het zout uit zeewater om drinkbaar water te maken. En het slipstreamen waar onder andere wielrenners van profiteren is eigenlijk door vogels uitgevonden. Zo zijn er eindeloos veel voorbeelden van hoe vogels ons kunnen inspireren om creatieve en duurzame technologieën te ontwikkelen. Industrieel ontwerper Annemarit van Broekhoven lijst ze op in één langgerekte ode aan het Zwitserse zakmes met veren. Margot Westermann zorgde voor de illustraties.
Kim Verhaeghe - Redacteur flora en fauna
De bionische vogel, vogels als inspiratiebron voor creatieve en duurzame oplossingen
Annemarit van Broekhoven en Margot Westermann
KNNV Uitgeverij
Ben ik normaal? - Sarah Chaney
Het ideale cadeau voor wie zich al lang afvraagt wat ‘normaal’ is en wie dat heeft bepaald. Het biedt wetenschappelijk verantwoorde argumenten als het op familiefeestjes over ‘wokeness’ gaat.
Ben ik normaal? Het is een vraag die iedereen zich wel eens stelt. Veel minder vragen we ons af wat ‘normaal’ is en waar dat begrip vandaan komt. Die vragen vormen de rode draad in dit werk van Sarah Chaney, onderzoeker aan het Centre for the History of the Emotions. Ze deelt haar zoektocht op in ‘normale’ lichamen, breinen, sekslevens, gevoelens, kinderen en samenlevingen.
Voor 1820 gebruikte niemand het woord ‘normaal’ om mensen te beschrijven. De term was het exclusieve domein van wiskundigen. Dat veranderde toen de Belg Adolphe Quetelet allerlei berekeningen toepaste op de mens en het ‘normale’ of wiskundig gemiddelde lichaam gelijk ging staan met het ideale lichaam – dat dan gepaard zou gaan met een moreel brein.
De tegenstelling ‘normaal’ en ‘abnormaal’ was geboren. Een golf van metingen, onderzoeken en volkstellingen volgde. Chaney stelt vast dat ‘normaliteit’ telkens weer gebaseerd is op onderzoek in witte, westerse samenlevingen, liefst bij heteroseksuele cisgender mannen uit de (hogere) middenklasse. Bovendien werden de conclusies al te vaak gebruikt als norm waaraan anderen zich moesten conformeren, als maatstaf om ‘abnormalen’ uit te sluiten of als ‘bewijs’ dat westerse samenlevingen superieur zouden zijn.
Ook het tijdvak speelt een belangrijke rol in wat we normaal vinden. Slaafgemaakten die op de vlucht sloegen, waren zogezegd psychisch ziek. Vrouwen die zich niet neerlegden bij een onderdanig leven, werden weggezet als ‘hysterisch’. Masturbatie was ziekelijk.
Wat als ‘normaal’ wordt gezien, is dus uiterst relatief. Bovendien is normaal niet hetzelfde als gemiddeld, en ook niet hetzelfde als ideaal of gezond, zo toont Chaney aan. Ze focust vooral op het verleden, maar laat ook zien dat we vandaag nog steeds door onze eigen bril naar de wereld kijken. De inzichten die ze aandraagt, kunnen helpen om ons bewuster te worden van dat perspectief. Want Jan met de pet, die bestaat simpelweg niet.
Liesbeth Gijsel - Hoofdredacteur Eos Psyche&Brein
Ben ik normaal?
Sarah Chaney
Brandt
De wereldgeschiedenis in twaalf bonen - Joël Broekaert
Dit boek is een aanrader voor alle hummusliefhebbers én bonenhaters.
De briljante wiskundige Pythagoras weigerde bonen te eten, waarschijnlijk omdat hij geloofde dat die onderdeel waren van een bijzondere reïncarnatiecyclus. Of was het omdat winderigheid niet verenigbaar is met filosoferen?
Broekaerts boek staat vol met zulke interessante feitjes: een spontane mutatie in de erwtenplant stond aan de wieg van de ontwikkeling van de landbouw, het oudste bekende peulvruchtenrecept is een Akkadische tekst uit 1600 v. Chr - linzen gekookt in bier - en het boeddhisme was de drijvende kracht achter de bewerking van sojaboon tot tofu.
Het boek is een bundeling van losse artikels die eerder in Vrij Nederland zijn verschenen. Daardoor zijn de vlot geschreven hoofdstukken makkelijk los van elkaar te lezen. Ook de koffie- en cacaoboon krijgen een rol in het boek, terwijl dat biologisch gezien geen bonen zijn.
In elk van de twaalf hoofdstukken zet Broekaert een andere boon centraal. Ieder hoofdstuk vertelt een boeiend stukje culinaire geschiedenis. Al is de ‘wereldgeschiedenis’ die de titel belooft wel een komische overdrijving, geeft de auteur zelf ook toe. Maar interessante verhalen zijn het wel.
Judith Stegen - Redacteur voeding
De wereldgeschiedenis in twaalf bonen
Joël Broekaert
Atlas Contact
Fuck de menopauze - Liesbeth Gijsel
Het ideale geschenk voor alle vrouwen die nog voor de overgang staan en niet goed weten wat hen te wachten staat.
De overgang van vruchtbaar naar onvruchtbaar is voor veel vrouwen een rollercoaster. Eos-journalist Liesbeth Gijsel schreef een boek over alles wat je maar beter kunt weten en misschien niet durfde te vragen over de gevolgen van de pijlsnelle terugval van oestrogeen.
Het boek kwam er niet lang nadat Gijsel voor haar podcast Ongesteld een aflevering maakte over de menopauze. Ze kreeg toen veel informatie die nieuw was voor haar en ontdekte bijvoorbeeld tot haar verbijstering dat de overgang gemiddeld al op je vijfenveertigste begint.
Gijsel wil dat vrouwen goed geïnformeerd zijn over wat er hen te wachten staat, voor ze midden in die turbulente periode zitten. Bij klachten zoals slaapproblemen of depressieve gevoelens bijvoorbeeld denken de meeste veertigers niet aan de overgang. Zijn ze beter geïnformeerd, dan kunnen ze vermijden dat ze door hun arts ten onrechte met slaapmiddelen of antidepressiva naar huis worden gestuurd als ook die de invloed van schommelende hormonen niet overweegt.
Door alle mogelijke klachten op te lijsten bestaat het risico dat vrouwen na het lezen van het boek denken dat er een berg van problemen op hen afkomt. Daarom benadrukt Gijsel ook de nuance dat het niet is omdat er een hele waslijst aan ongemakken is, je die ook allemaal zult voelen. Er zijn zelfs vrouwen die er helemaal niets van merken. Het is volgens haar dan ook niet nodig om negatief tegen de overgang aan te kijken, want problemen moet je maar oplossen als ze zich stellen. En een geïnformeerde vrouw is er twee waard.
Els Verweire - Redacteur gezondheid en geneeskunde
Fuck de menopauze. Wat niemand je vertelt over de overgang
Liesbeth Gijsel
Lannoo
De bouwstenen van alles - Suzie Sheehy
Voor de praktisch ingestelde mens of de creatieve denker.
In 1895 ontdekte de Duitse natuurkundige Wilhelm Röntgen de X-stralen. Die ontdekking vormde het begin van een eeuw van nieuwe deeltjes, die ons begrip van wat ‘materie’ nu eigenlijk is, volledig veranderden. De Australische fysicus Suzie Sheehy beschrijft in haar boek ‘De bouwstenen van alles’ de twaalf (grote) experimenten die deze ontdekkingen mogelijk maakten.
‘De bouwstenen van alles’ is een heel dubbelzinnige titel, dat kom je al snel te weten als je aan het boek begint. Sheehy beantwoordt de vraag wat materie is, hoe al die deeltjes met elkaar samenhangen en hoe ze ons en onze omgeving opbouwen. Maar ze vertelt ook hoe belangrijke technologiën en medische behandelingen van de laatste honderd jaar onmiskenbaar voortkomen uit zoiets schijnbaar abstracts en theoretisch als de deeltjesfysica: van kankertherapie tot medische beeldvorming, van smartphone tot world wide web.
Sheehy’s boek vertelt in vierhonderd bladzijden het verhaal van al deze ontdekkingen. Dat mag je letterlijk nemen: soms zag de wetenschapper in kwestie toevallig iets wat hij nog niet kende, en begon hij te experimenteren om het opnieuw te zien – of moest hij daarvoor enkele miljoenen aan de regering gaan vragen. Soms bouwde een onderzoeker een toestel om iets te observeren, en vond hij iets anders. Een andere keer zei een wiskundige theorie dat een deeltje moest bestaan en ging de experimenteel fysicus op zoek naar manier om dat te bewijzen.
Dat verhaal leverde me niet alleen een hoop leesplezier op én kennis over quantumfysica - die ik eindelijk een beetje begin te begrijpen, nu ik ze lepel voor lepel heb binnengekregen via deze nagelbijtend spannende geschiedenis. Het leerde me bijvoorbeeld ook dat microgolven niet microgolven heten omdat ze minuscuul zijn – integendeel – maar omdat ze korter zijn dan radiogolven. Vertel dat verhaal maar, de volgende keer als je uitgenodigd wordt voor een etentje en met een glaasje wijn in de hand in de keuken van de gastheer staat. Succes gegarandeerd.
Er zijn een heleboel goede dingen die ik kan schrijven over ‘De bouwstenen van alles’, maar het belangrijkste vind ik toch dat het een lans breekt voor de experimentele wetenschap. Het leert je dat wetenschappers gepassioneerd en erg vasthoudend kunnen zijn. En dat we nooit zouden weten wat we nu weten met alleen maar geniale denkers, maar dat we daarvoor ook handige technici, briljante improvisators, en extreme creatievelingen nodig hebben gehad.
Ilse Boeren - Redacteur milieu, energie en natuurwetenschappen
De bouwstenen van alles. Twaalf experimenten die onze wereld veranderden.
Suzie Sheehy
Thomas Rap
Giraffes don't sink - Kim Verhaeghe
Het ideale boek om elke gênante stilte aan de feesttafel op te vullen met een fantastisch wetenschappelijk inzicht.
Wist je dat...
- ... het mannelijk orgasme voldoet aan wiskundige patronen (het vrouwelijke is te complex voor de wiskunde)
- ... je betere beslissingen neemt wanneer je dringend moet plassen?
- ... eksters soms slimmer zijn dan de biologen die hen bestuderen?
- ... vogels een orgasme kunnen krijgen (een bioloog testte het eigenhandig uit)
Wijzelf, de wereld en het universum zitten vol met dit soort fantastische inzichten. Eos-redacteur Kim Verhaeghe bundelt er 138 in "Giraffes don't sink". Hoewel fantastische wetenschap vooral de verwondering viert, en je eindeloze inspiratie voor toogverhalen biedt, komen er vaak ook onverwachte inzichten uit voort. Britse wetenschappers ontdekten bijvoorbeeld dat melkkoeien met een naam meer melk geven dan naamloze koeien. Een leuk weetje, dat tegelijk het belang van dierenwelzijn onderstreept. Veetelers die hun koeien een naam geven, hebben vermoedelijk ook een nauwere band met hun dieren, waardoor die zich beter voelen, minder stress ervaren, en meer melk geven. En onderzoek dat becijferde hoe donzige eendenkuikens schijnbaar moeiteloos achter hun moeder aan zwemmen, inspireert ingenieurs om schepen minder brandstof te laten verbruiken.
Giraffes don't sink,
And approx. 137 other fantastic insights from science
Kim Verhaeghe
Uitgeverij VBK - Houtekiet
