De meteorologische herfst is al op 1 september begonnen, maar daar zullen we de komende dagen weinig van merken. Klimaatwetenschapper en weerexpert Samuel Helsen legt uit waar de hoge temperaturen vandaan komen en hoe uitzonderlijk ze zijn.
Begin deze week dient zich een mooie nazomerse periode aan met veel zon en temperaturen die kunnen oplopen tot boven 30°C. Daarmee zal het ruim tien graden te warm zijn voor deze tijd van het jaar. Maar hoe uitzonderlijk zijn tropische temperaturen in september juist? En mogen we zulke extreme temperaturen vaker verwachten in de toekomst?
Wat veroorzaakt de tropische warmte?
Het mag dan wel herfst zijn op weerkundig vlak, de komende week haalt de zomer nog eens alles uit de kast. Een krachtig hogedrukgebied heeft zich gevestigd boven het Europese vasteland en langs de westelijke flank daarvan wordt van over Spanje zeer warme subtropische lucht aangevoerd uit het zuiden (zie figuur 1). Daardoor kunnen de temperaturen vandaag en morgen oplopen naar tropische waarden tussen 30 en lokaal 33°C. Daarmee is het zo’n 10 tot 12°C te warm vergeleken met het langjarig gemiddelde voor deze periode (zie figuur 2). De kans is dan ook groot dat er vandaag en morgen dagrecords gaan sneuvelen.
Figuur 1: Een hogedrukgebied ligt boven het Europese vasteland. Aan de westelijke flank daarvan wordt zeer warme subtropische lucht aangevoerd vanuit het zuiden tot bij ons. Deze lucht komt oorspronkelijk uit het noorden van Afrika en Spanje.
Even leek het erop dat het regionaal tot een hittegolf zou komen, maar dat scenario lijkt volgens de laatste weerkaarten minder plausibel. Voor een hittegolf moet het minstens 5 dagen aan een stuk warmer zijn dan 25°C en minstens drie dagen meer dan 30°C. Op maandag en dinsdag halen we vlot 30°C, maar woensdag wordt het wellicht al iets minder warm. Vanaf donderdag zou het bovendien ook opnieuw minder heet worden, waardoor het onwaarschijnlijk is dat het effectief tot een hittegolf zal komen.
Figuur 2: Op dinsdag wordt het zo’n 12°C warmer dan het langjarig gemiddelde voor deze periode van het jaar.
Zijn tropische temperaturen in september uitzonderlijk?
Nazomerweer in september komt vaak voor. Meer nog, ook in oktober kan het nog behoorlijk warm worden. We spreken in de volksmond dan wel eens over een “Trezekeszomer” of een “oudewijvenzomer”. In de eerste tien dagen van september is het ook zeker niet ongewoon dat de temperaturen 30°C of meer bereiken. Tropische temperaturen in de tweede en derde decade van september zijn echter wel vrij uitzonderlijk, maar kwamen in het verleden ook al wel eens voor. De meest laattijdige tropische dag in Ukkel staat momenteel op 13 september en dateert uit 2016 (31.2°C). De tropische temperaturen van vandaag en morgen zijn dus best uitzonderlijk te noemen.
Krijgen we in de toekomst meer hitte in september?
Temperatuurrecords worden vaak geassocieerd met de klimaatverstoring. We zien de laatste jaren wereldwijd immers steeds meer temperatuurrecords sneuvelen. De klimaatopwarming speelt daarin een belangrijke rol. De gemiddelde temperatuur is wereldwijd al met meer dan 1 graad gestegen. Een stijging van de gemiddelde temperatuur gaat inherent ook gepaard met het voorkomen van meer extreme temperaturen. Dat komt omdat de temperatuurverdeling stilaan opschuift naar rechts (zie figuur 3).
Figuur 3: Als de gemiddelde temperatuur toeneemt, schuift de temperatuurcurve op naar rechts. Dat betekent dat extreme temperaturen meer waarschijnlijk worden en er vaker temperatuurrecords kunnen sneuvelen. De curve laat zien dat gemiddelde temperaturen een grote kans op voorkomen hebben en extreme temperaturen veel minder vaak voorkomen. Doordat de curve opschuift naar rechts, vergroot de kans op het voorkomen van meer extreem warme temperaturen. Tegelijk verlaagt ook de kans op het voorkomen van koude extremen in een veranderend klimaat.
Concreet betekent dit dat we in de toekomst – onder invloed van een verdere opwarming van ons klimaat – steeds vaker te maken kunnen krijgen met extreem warme temperaturen. Tegelijkertijd kan ook de frequentie en de intensiteit van de hittegolven toenemen. In diezelfde filosofie is het dan ook waarschijnlijk dat we in de toekomst, net als in de zomer, ook in september vaker te maken kunnen krijgen met tropische temperaturen en dat de kansen op een hittegolf in september kunnen toenemen. Of de klimaatverstoring mede verantwoordelijk is voor de huidige hitte, kunnen we op dit moment niet met zekerheid stellen. Daarvoor is meer onderzoek nodig. De voornaamste drijfveer voor de hitte van de komende dagen is de specifieke synoptische weersituatie met een hogedrukgebied boven Europa en warmtetransport vanuit het zuiden tot bij ons.
