Zand is na water de meestgebruikte grondstof ter wereld. Het is zo banaal en overvloedig aanwezig dat we er weinig bij stilstaan, maar zandwinning is met vijftig miljard ton per jaar de grootste exploitatie ter wereld.
Zand is hét basisproduct van de bouwsector en die groeit al decennia lang aan een razend tempo. Vooral in Azië is de honger naar cement en beton, en dus ook zand, onstilbaar groot. Landen als China, Singapore of Dubai doen bovendien actief aan landexpansie en hebben zand nodig om nieuwe eilanden te creëren of kustlijnen te verleggen. Fijn zand is dan weer een cruciale grondstof voor de glasindustrie of voor de productie van zonnepanelen en chips.
Het beste materiaal komt uit rivierbeddingen en oceaanbodems, maar ook minder kwalitatief zand van stranden en duinen vindt zijn weg naar de bouw. De relatief makkelijke bereikbaarheid en de aanhoudende vraag zetten de poort open voor illegale praktijken. En die zijn op zijn zachtst gezegd problematisch, zoals blijkt uit een artikel in de nieuwe Eos. Auteur David Taylor sprak met experts en getuigen uit Marokko en Kenia over de corruptie en de verdoken handel daar. De maffiapraktijken beperken zich niet tot Afrika. Volgens cijfers uit 2017 was illegale zandwinning en –handel 200 tot 350 miljard dollar per jaar waard – goed voor een derde plaats in de lijst van internationale misdaden, na namaak en drugshandel.
Hier mag misschien geen illegale zandwinning bestaan, toch dragen de Lage Landen verantwoordelijkheid
Illegale zandwinning krijgt minder aandacht dan klimaatverandering, ontbossing of overbevissing. De gevolgen voor het milieu zijn nochtans gigantisch. In veel kustgebieden verdwijnen stranden en neemt de erosie toe. Ecosystemen raken uit balans en het marien leven krijgt klappen. Uitgeholde rivierbeddingen tasten estuaria aan en werken overstromingen in de hand. Er zijn remedies, maar de tijd dringt. Een Nederlandse studie uit 2022 toonde aan dat de zandvoorraden onvoldoende herstellen. Die zijn eindig, net zoals andere natuurlijke hulpbronnen.
Ook in onze Noordzee ontginnen we zand. België gebruikt zijn beperkte zandvoorraden vooral voor de kustbescherming en commerciële concessies. Nederland heeft veel grotere winningsgebieden. Dat zand gaat naar de bouwsector, de versterking van dijken, de Zandmotor of naar landwinning, zoals de Maasvlakte bij Rotterdam. Hier mag misschien geen illegale zandwinning bestaan, toch dragen de Lage Landen verantwoordelijkheid. Vier van de vijf grootste internationale baggerbedrijven komen uit de Benelux. Ze werken niet uitsluitend in de Noordzeeregio.
