Vlaamse telers kampen steeds vaker met lange droge periodes, hoewel je dat de laatste maanden bijna zou vergeten. Boeren gingen een paar jaar geleden zelfs met de tankwagen op zoek naar water bij afvalwaterzuiveringsstations, omdat ze geen rivierwater of grondwater meer konden of mochten gebruiken voor hun velden. Maar is het wel een goed idee om gezuiverd afvalwater te gebruiken voor irrigatie?
We moeten opletten voor het opstapelen van zouten en andere schadelijke stoffen in de bodem. Die zijn niet enkel slecht voor planten en voor onze gezondheid, maar kunnen op de lange duur bij gebrek aan goed beheer de bodem zelf beschadigen.
In juni 2022 stelde Aquafin plots geen gezuiverd afvalwater afkomstig van rioolwaterzuiveringsstations meer ter beschikking aan boeren. In 2023 ging The Water Reuse Regulation, een nieuwe EU verordening, van kracht. Die wilde duurzaam circulair watergebruik in de landbouw bevorderen door de kwaliteitseisen waar zo’n water aan moet voldoen te verduidelijken. Uit een beperkte steekproef in ’22-‘23 in Vlaanderen bleek dat voor de veel rioolwaterzuiveringsstations de PFAS-gehalten en fecale bacteriën hoger lagen dan de drempelwaarde uit de Europese verordening. PFAS worden immers niet actief uit het water verwijderd met de huidige zuiveringstechnieken. Naast micropolluenten blijven er ook veel vragen over de effecten van andere, minder spectaculaire bestanddelen van het gezuiverd afvalwater wanneer ze zich opstapelen in de bodem: zouten en organische stof.
Op 28 april 2023 heeft de Vlaamse Regering een besluit goedgekeurd met regels over het gebruik van teruggewonnen water in irrigatie. Concreet is er soms een bijkomende zuiveringsstap nodig om dit water veilig te kunnen hergebruiken voor bevloeiing van gewassen. Uitgebreide analyses hebben aangetoond dat in het water van bijna al onze waterzuiveringsstations van rioolwater de Europese norm niet gehaald wordt voor de aanwezigheid van fecale bacteriën zoals E-coli en voor andere pathogenen. Daarnaast moeten altijd eerst de mogelijke risico’s voor het milieu geanalyseerd worden. Men moet regelmatig stalen nemen om het gezuiverd afvalwater te analyseren op onder andere zouten, micropolluenten (zoals medicijnresten en PFAS) en nutriënten. Met deze metingen kan de eventuele impact op bodem, grondwater, oppervlaktewater en de mens ingeschat worden en eventuele noodzakelijke bijkomende opzuivering via meer geavanceerde technologieën voorgesteld worden. In elk geval moet voor de opstart van een hergebruikproject voor irrigatie, toelating gevraagd worden aan de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).
Het gebruik van gezuiverd afvalwater wordt elders in de wereld al geruime tijd op grote schaal toegepast. Het gaat daarbij niet enkel over gezuiverd rioolwater, maar ook over gebruikt water in industriële processen. Wereldwijd wordt op ongeveer 10% van het geïrrigeerde areaal gezuiverd afvalwater gebruikt voor irrigatie. Chili, Mexico, Israël, Egypte en Cyprus zijn maar een paar van de vele landen waar gezuiverd afvalwater regelmatig gebruikt wordt, elk met hun eigen regelgeving over de kwaliteit ervan. Er is dus al ervaring aanwezig en er moeten heel wat percelen zijn waarop de invloed van langdurig gebruik van dit soort water op de bodemgezondheid bestudeerd en becijferd kan worden.
Lin Wang, onderzoeker aan de UGent en ILVO, pluisde uit wat we kunnen leren uit studies in landen waar men al langer irrigeert met gezuiverd afvalwater. Na een eerste zoekactie vond ze bijna 400 wetenschappelijke studies, maar al snel bleek dat de meerderheid van de studies niet dieper inging op de lange termijneffecten op bodemgezondheid of niet waren gebeurd op echte velden. Slechts een kleine 24 studies bestudeerden deze aspecten. We weten dus nog maar weinig over de impact van dit soort water op de bodemgezondheid. Meer onderzoek is nodig!
De statistische analyse van de geselecteerde studies toonde aan dat irrigatie met gezuiverd afvalwater steeds het zout- en natriumgehalte van de bodem verhoogt. ‘Dat is zorgwekkend, omdat te veel zout schadelijk is voor planten en ook de bodemstructuur zelf kan aangetast geraken. Bodemverzilting kan onomkeerbare gevolgen hebben waarbij de bodem verslempt en ongeschikt wordt voor landbouw.’, zegt Wang. Uiteraard stapelen zouten minder op wanneer het water meer zuiveringsstappen ondergaat, blijkt ook uit de studie.
Er zitten ook nog heel wat organische verbindingen in gezuiverd afvalwater. Dat zou positief kunnen zijn, omdat we op die manier organische stof aan de bodem toevoegen. De studies toonden die toename van organische stof ook aan, maar tegelijk bleek dat de bodem dan minder goed water doorliet. Organische stof heeft meestal een positieve invloed heeft op de structuur van de bodem en dus op de manier waarop die water kan opnemen en vasthouden. Dat bleek niet zo te zijn bij irrigatie met gezuiverd afvalwater, wellicht omdat de kleine organische partikels voor verstopping van de oppervlakkige poriën zorgen én bij droogte ook waterafstotend worden.
Overheden moeten voorzichtig zijn met het gebruik van gezuiverd afvalwater voor irrigatie, maar we moeten ook opletten voor overregelementering. Dominique Huits, onderzoeker Inagro
Het is dus terecht dat onze overheden voorzichtig zijn om dit soort water grootschalig toe te laten om akkers te irrigeren. Overreglementering is echter ook een gevaar, want deze waterbron zal steeds belangrijker worden gezien de klimaatverandering, waarbij we vaker met droogte zullen moeten afrekenen. Elke druppel telt! Er zijn ook heel wat mooie voorbeelden, zoals irrigatie met het afvalwater van diepvriesgroentenbedrijf Ardo. En dus moeten we op zoek naar een duurzame oplossing om water meer te hergebruiken.
Onderzoek is nodig, want gezuiverd afvalwater biedt ook kansen
Onderzoek is nodig om circulair watergebruik in de landbouw in Vlaanderen te stimuleren en de mogelijke impact om de omgeving beter in te schatten. Momenteel werkt Inagro in samenwerking met partners zoals ILVO, UGent, maar ook industriële partners, in verschillende projecten rond dit thema. Lin Wang onderzoekt op het terrein het effect op bodemgezondheid in een langetermijn proef die sinds 2019 aanligt bij Inagro met steun van VLAIO Irrigatie 2.0 en VLAIO Irricoli.
