Wie ecologie en voetbal in één zin gebruikt, komt al snel uit bij de Engelse vierdeklasser Forest Green Rovers, in 2018 uitgeroepen tot eerste klimaatneutrale voetbalploeg ter wereld. Elders scoren de clubs maar weinig ecologische doelpunten.
Beeld: Als het op duurzaamheid aankomt, staan de Forest Green Rovers eenzaam aan de top.
‘Wij proberen in alles wat we doen de drie D’s te koppelen: duurzaamheid, digitalisering en datasturing’, zegt Dirk Piens, directeur organisatie bij KAA Gent. Piens is een kleine dertig jaar bij de club betrokken, werd in 2000 veiligheidsverantwoordelijke en is voltijds in dienst sinds 2010. Infrastructuur en veiligheid vallen onder zijn bevoegdheden.
Piens maakte de bouw van de Ghelamco Arena mee vanop de eerste rij. ‘We hebben alle duurzaamheids-aspecten onderzocht, maar door twee redenen konden we niet alles realiseren: de bouwsnelheid om de deadline te halen en de investeringen die duurzaamheid vergen.’ Een voorbeeld, de geplande 13.000 vierkante meter fotovoltaïsche zonnepanelen kwam er niet, het werd ‘maar’ 1.150. Daarmee is de club toch de beste leerling van de Belgische voetbalklas.
De Ghelamco Arena is een landmark. In juli 2013 was dit het eerste nieuwe voetbalstadion in België in 35 jaar tijd. En negen jaar na de plechtige opening blijft het wachten op andere nieuwe stadions. In Brugge zijn er concrete plannen, maar wil de buurt wel mee? De Bosuil wordt tribune per tribune afgebroken en heropgebouwd. Andere clubs hielden het bij een gedeeltelijke renovatie en ecologische uitgangspunten staan zelden voorop. Toen Sport/Voetbalmagazine een paar jaar geleden een rondvraag deed over groene initiatieven kwam daar nauwelijks respons op. Niet mee bezig.
‘Bijna een op de vijf Buffalo-fans komt met de fiets naar het stadion. Als je dat op een presentatie in het buitenland vertelt, trekken ze grote ogen’
Een internationaal fenomeen, trouwens. Standard Ethics, een onafhankelijk ratingbureau voor duurzaamheidsrapportage uit Londen, presenteerde eind maart 2022 de SE European Football Index, waarin vijftien clubs uit negen landen een rating kregen die in theorie kon variëren van EEE (heel sterk met duurzaamheid bezig) tot F (niet met duurzaamheid bezig). Drie clubs kregen een E-rating, de op een na laagste, wat staat voor onbevredigend. Tien andere clubs scoorden een E, heel laag. Juventus ontving een E+, wat nog altijd staat voor ‘laag’. Enkel Borussia Dortmund mag pronken met ‘EE-’, adequaat, de op vier na beste rating. Het onderzoek wordt nu uitgebreid naar clubs uit Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië en Spanje.
Bovendien heeft covid-19 ingehakt op de budgettaire mogelijkheden van de clubs en hun wankele boekhoudingen kleuren nog roder: minder inkomsten, minder budget. Met spelers win je wedstrijden, met zonnepanelen niet. ‘De corebusiness van een voetbalclub blijft wedstrijden spelen en liefst ook resultaten behalen’, beaamt Dirk Piens. ‘Daaraan andere opdrachten koppelen, zoals duurzaamheid, blijft een moeilijke opdracht. We moeten verschillende ballen in de lucht proberen te houden. De voorbije twee jaar hebben we 20 tot 25 miljoen euro inkomsten moeten derven.’
De fietsende fans
Deze tussentitel zou op een nieuw Suske en Wiske-album kunnen slaan. In dit geval gaat het om supporters van KAA Gent die de tweewieler gebruiken om zich naar de voetbaltempel van hun geliefde club te verplaatsen. Dat heeft niet alleen met milieuvriendelijke overwegingen te maken.
‘In 2013 lag ons stadion aan het einde van een doodlopende straat. Typisch voor België: er staat een stadion, maar met de mobiliteit werd geen rekening gehouden. Het openbaarvervoeraanbod was nul. Wij hebben toen van de nood een deugd gemaakt en een mobiliteitsplan opgesteld waarin supporters liefst niet meer met de wagen zouden komen en zeker niet alleen. We hebben ingezet op de fiets, carpoolen en shuttlediensten naar parkings enkele kilometers verderop.’ Het resultaat: 2.900 vaste en 800 mobiele fietsenstallingen, die effectief gebruikt worden. Bijna een op de vijf Buffalo-fans komt met de fiets naar het stadion. ‘Als je dat op een presentatie in het buitenland vertelt, trekken ze grote ogen.’
The Green Puffins, een zaalvoetbalclub uit de provincie Antwerpen die aangesloten is bij Voetbal Vlaanderen, profileert zich nadrukkelijk als milieuvriendelijke club. De ploeg werd tien jaar geleden opgericht door vier ‘groene’ vrouwen. De Puffins (een ‘puffin’ is een papegaaiduiker, een veelkleurige en snelle zeevogel die vissen verorbert) proberen een klimaatneutrale club te zijn. Ze maken hun verplaatsingen zo veel mogelijk met de fiets of carpoolend, kopen alleen fairtradeballen en -shirts en drinken niet uit wegwerpflessen. Daarnaast organiseert een aantal leden voetbal-, sport- en spelkampen.
‘Wij kiezen voor materiaal met het Max Havelaar-keurmerk’, zegt initiatiefneemster Katty Michielsen, duurzaamheidsambtenaar bij de gemeente Schoten. ‘Je moet weten dat de meeste ballen nog altijd gemaakt worden in Pakistan, waar kinderarbeid en onderbetaalde jobs de norm zijn. Ik moet toegeven dat onze zoektocht naar een geschikt voetbalshirt neerkwam op de keuze voor het minst schadelijke merk. Samen met de mensen achter de Cleane Kleren-campagne hebben we de grote merken er bewust van willen maken dat de koper wel degelijk waarde hecht aan ecologisch materiaal, maar meestal kregen we als antwoord een marketingpraatje. We zijn uiteindelijk uitgekomen bij het merk Craft, waarmee ook KAA Gent samenwerkt.’
‘Elk jaar gaan we een beetje verder in ons streven. Af en toe krijgen we nog wel negatief commentaar omdat we niet met Select-ballen spelen, de populairste bal in ons voetbal. Maar we zien verbeteringen. Bij veel clubs kan je je drinkbus al vullen aan waterverdeeltoestellen. Veldvoetbalclubs zijn met hun vele leden ideaal om via een coöperatief model zonnepanelen te plaatsen op hun daken. Helaas moeten we nog altijd afrekenen met behoudsgezinde reflexen en weerstanden in de raden van bestuur tegen dit ‘ecologische verhaal’, ook al merken we toch een positieve evolutie. De stijgende energieprijzen helpen daarbij.’
De supporters zijn nochtans niet in alles mee. Een gezond voedingsaanbod legt het af tegen de braadworst, de hamburger en het pak friet met mayonaise. Herbruikbare bekers zijn er nog altijd niet. ‘We hebben dat dossier in 2019 opgestart’, getuigt Piens. ‘De eerste bedrijven die langskwamen, stelden voor om er een commercieel product van te maken door er afbeeldingen van spelers of ons logo op te drukken, zodat het een collector’s item zou worden. Maar dan ga je helemaal voorbij aan de doelstelling.’
‘Er zijn twee problemen met herbruikbare bekers: hoe zamel je ze in en hoe krijgt iemand zijn waarborg terug? Wij staan nu op het punt, in samenwerking met onze Oost-Vlaamse partner Goodless, een systeem te introduceren waarbij elke beker gechipt wordt. Je betaalt die met je cashless kaart, de bekers verzamel je achteraf in een smart bin, een gedigitaliseerde afvalverzamelaar, en de chip zal detecteren dat jij je waarborg moet terugkrijgen.’
‘Ik wil toch even benadrukken dat onze supporters een grote partner zijn in duurzaamheid. Van bij de opening van het nieuwe stadion zijn we gestart met gescheiden afvalverzameling, met gescheiden eilanden voor restafval en PMD. Supporters houden zich daaraan, want ze zijn trots op hun stadion. Van de 19.000 zitjes voor thuisfans is er in negen seizoenen tijd geen enkel vernield.’
KAA Gent liet recentelijk een energieaudit uitvoeren. Daaruit kwam onder meer de suggestie voor de aankoop van een warmtekrachtcentrale. ‘Interessant, maar opnieuw gaat het hier om een investering. Daarmee durf ik momenteel niet aan te kloppen bij het bestuur. Vergeet niet dat budgetten afhangen van sportieve resultaten. Speel je Champions League, dan kan je investeren. Speel je niet Europees, dan moet je besparen. Geen enkele andere bedrijfssector heeft zoveel af te rekenen met fluctuaties als het voetbal. Ons nieuwe oefencentrum, een investering van 8 miljoen euro, hebben we bijna volledig cash betaald met de inkomsten uit de Champions League van het seizoen 2015-2016.’
‘Ik heb nog veel bruisende ideeën voor de toekomst’, zegt Piens. ‘Een voorbeeld. We hebben een twaalftal voetbalvelden dat eigendom is van de club. In de Ghelamco Arena hebben we al twee collectoren van 300.000 liter waarmee we regenwater opvangen en gebruiken voor het sanitair en om het terrein te besproeien. Op een aantal velden hebben we nu tien sensoren 10 centimeter onder de oppervlakte geplaatst, waarmee we digitaal de vochtigheidstoestand meten. De greenkeeper sproeit niet meer automatisch als de zon schijnt, dat gebeurt alleen als de grasplant het nodig heeft.’
Operatie Duurzame Handen
Piens heeft een concreet voorstel richting politiek. Sinds Operatie Propere Handen in oktober 2018 losbarstte, willen de meeste partijen de fiscale en sociale voordelen, goed voor zo’n 200 miljoen euro, afschaffen of fel verminderen. ‘Waarom denkt de politiek er niet aan een deel van de fiscale en sociale voordelen te investeren in communitywerking en in duurzaamheidsinitiatieven?’
In mei 2020 lanceerde Sport and Sustainability International (SandSI) Football4Climate, een initiatief om aandacht voor ecologische aspecten door te laten dringen in de professionele voetbalsector. Er is duidelijk nog werk, blijkt uit een studie van milieuwetenschapper Andrew Welfle (University of Manchester). Hij maakte in 2019 een rangschikking van de twintig voetballers die dat jaar genomineerd waren voor de Ballon d’Or op basis van het aantal vluchtkilometers voor verplaatsingen met hun club en nationaal elftal.
Winnaar was Marquinhos (Paris Saint-Germain en Brazilië) met 110.787 kilometer en 53,5 ton CO2-uitstoot. ‘Om dat uit te vlakken,’ voegde Welfle er fijntjes aan toe, ‘hebben we 835 volwassen en gezonde bomen tien jaar nodig.’ Het equivalent van de uitstoot van de nummers twee en drie: zes woningen een jaar lang verwarmen (Roberto Firmino, Liverpool en Brazilië) en 5,7 miljoen smartphones opladen (Son Heung-min, Tottenham en Zuid-Korea).
Rijkste hippie ter wereld
In 2018 riepen de Verenigde Naties Forest Green Rovers uit tot eerste klimaatneutrale voetbalclub ter wereld, en al snel bestempelden ook de Europese voetbalbond (Uefa) en de wereldvoetbalbond (Fifa) de Engelse vierdeklasser als voorbeeld. Tot 2010 was het team uit Nailsworth niet meer dan een anoniem clubje uit het zuidwesten van Engeland. Maar dan deed Dale Vince zijn intrede, ‘de rijkste hippie ter wereld’. Vince had op zijn vijftiende de school achter zich gelaten voor een spirituele reis die begon met introspectie bij de megalieten van Stonehenge en uitliep in een fortuin als stichter-eigenaar van Ecotricity, een producent van groene energie met een jaaromzet van 230 miljoen euro.
Vince, veganist en campagnefinancier van milieuvriendelijke politici, werd meerderheidsaandeelhouder van Forest Green Rovers en bouwde de club jaar na jaar uit tot een groen voetbalbolwerk. Waarom? ‘Om de boodschap van duurzaamheid te verspreiden’, zei hij in december vorig jaar in het Nederlandse dagblad Trouw. ‘Die boodschap vind ik belangrijk en in de voetbalwereld kreeg ik de kans om een nieuw publiek te bereiken. Niet direct een makkelijk publiek, voetbalfans zijn traditioneel en het bezoeken van een wedstrijd maakt onderdeel uit van hun manier van leven, maar dat maakt de uitdaging mooier. En als het lukt, heb je wel iets bereikt.’
Het project behelst meer dan de obligate zonnepanelen op het dak en het voorspelbare onderhoud van de grasmat zonder dierlijke producten en pesticiden. Een paar opmerkelijke elementen uit het uitgebreide pakket: voetbaltruitjes uit gerecycled plastic, bamboe en koffiedrab, ballen en voetbalschoenen geproduceerd zonder leer, biozeep als merchandising, en hamburgers en andere vertrouwde snelle happen zijn vervangen door vegan snacks.
‘Geen enkele andere bedrijfssector heeft zoveel af te rekenen met fluctuaties als het voetbal’
Gaan je wenkbrauwen spontaan fronsen als je denkt aan de mensen die je kent vanop de tribunes? Hoe enthousiast zouden zij zijn mocht je favoriete club dezelfde weg opgaan? In Nederland, vaak aangewezen als gidsland in stadioninfrastructuur, blijkt groen(er) nog allesbehalve trendsettend te zijn. ‘De stadions zijn weinig creatief’, lezen we in de editie 2022 van de jaarlijkse grote stadiontest van voetbalweekblad VI. ‘Wie wel eens naar een groot popfestival gaat, weet hoe het ook kan.’ Lees: bij onze noorderburen is het nog altijd de aloude vette hap, letterlijk en figuurlijk overgoten met een Hollands sausje. ‘Het enige gezonde is de sla die je optioneel bij je broodje beenham kunt krijgen’, noteerde de rapporteur na een anoniem bezoek aan het stadion van FC Twente. Zijn collega die langsging bij Go Ahead Eagles stelde het nog onverbloemder: ‘Ook hier wordt de stadionbezoeker gezien als een naar obesitas strevende vlees- en frituurjunk.’
Simpelweg een kwestie van vraag en aanbod? Niet volgens Dale Vince: ‘Voor alles geldt: het moet het beste van het beste zijn. Dat is mijn filosofie. Stel nu dat we een organisch veld zouden hebben waar amper op te voetballen is … Zoiets werkt alleen als het goed is, anders slagen we er nooit in de supporters te overtuigen. Dus ons veganistisch eten is erg goed eten, zodat de supporters denken: mmm, dat is goed te doen!’ Zijn volgende stap is een volledig uit hout opgetrokken nieuw stadion voor 10.000 bezoekers dat in 2025 klaar moet zijn. Ook sportief werd een stap gezet: Forest Green Rovers promoveerde naar de League One, het derde niveau in Engeland.
Over de ecologische voetafdruk van het komende WK in Qatar is al veel gezegd en geschreven. Meestal hetzelfde: een ecologische schande, met de gargantueske airco’s die voetballen bij woestijntemperaturen mogelijk moeten maken als ultieme aanfluiting. Ten onrechte, vindt organisatiecomité Qatar 2022. Meer zelfs, op zijn website geeft het tien redenen waarom het eigenlijk applaus zou moeten krijgen voor zijn ecologische merites. Openbaar vervoer, afvalrecyclage, allerlei bij ons nauwelijks bekende certificaten …
Het meest opmerkelijke actiepunt zijn de minimumstandaarden en benchmarks in duurzaamheid waaraan leveranciers en sponsors moeten beantwoorden. We hebben het dan over onder meer McDonald’s, Coca Cola en … Qatar Airways. Vul zelf maar in hoe groen die zijn en hoe scherp ze onder de loep zullen liggen. Greenwashing komt al snel om de hoek loeren. Nu we het daarover hebben, het is de bedoeling ‘groen erfgoed na te laten’: de inheemse bomen en planten die aangeplant zijn in de parken en wijken rond de stadions. Gecombineerd met een campagne ‘om Qatar te groenen (sic), die een opportuniteit is om CO2-emissies significant te reduceren’.
Hoezo, plaatselijk en zelfbedruipend?
De Bundesliga geldt als voorbeeld voor de bouw van innovatieve stadions. Met de opening van het Europa-Park Stadion, de nieuwe thuishaven van Sport-Club Freiburg, in oktober vorig jaar kwam er weer eentje bij. Met een kostprijs van 131 miljoen euro voor de nieuwbouw en infrastructuur heeft de subtopper zijn maximum 34.700 bezoekers wel wat te bieden in comfort, veiligheid, enzovoort. Maar de club gaat er ook prat op dat hij zwaar ingezet heeft op klimaatneutraliteit. Met gratis openbaar vervoer tot op de drempel van het stadion bijvoorbeeld, en er is een stalling voor 3.700 fietsen, evenveel als in Gent. De 2.100 parkeerplaatsen voor autobussen en personenwagens lijken op het eerste gezicht weinig en een positieve evolutie in vergelijking met de vorige generatie stadions.
Wat de energievoorziening betreft, wijst SC Freiburg op de tien laadpalen voor elektrische auto’s, plus nog eens evenveel voor E-bikes. Op het dak staan 15.000 vierkante meter zonnepanelen die zo’n 2,3 miljoen kilowattuur moeten genereren. ‘Daarmee zal ons stadion zelfbedruipend zijn in energie’, meldde de club trots bij de voorstelling van de plannen. Intussen is gebleken dat het niet volstaat op wedstrijddagen.
Ook op het vlak van de catering hijst SC Freiburg de groene vlag. Voor spijs en drank – en dat gaat in de Bundesliga traditioneel om onwaarschijnlijke hoeveelheden bier en braadworst – doet de club een beroep op regionale leveranciers. Kwestie van de milieulast van het transport te beperken. Dat klopt, maar het is niet het hele verhaal. Het bier komt niet van een stadsbrouwerijtje, maar van stadionaandeelhouder en clubsponsor Badische Staatsbrauerei Rothaus, goed voor een jaaromzet van zo’n 68 miljoen euro. Naamgever van het stadion is overigens een andere trouwe sponsor: het nabijgelegen Europa-Park, een gigantisch pretpark met zes themahotels en 58 eetgelegenheden. Totaal aantal bezoekers in pre-coronajaar 2019: 5,7 miljoen, van wie net niet de helft uit het buitenland.
Tot slot, voor wie als speler van een amateurclub weleens jaloers is op de oogverblindende grasmatten waarop Kevin De Bruyne en co. spelen in de Premier League. Die zijn alleen letterlijk groen. Een onderzoek van de universiteit van Cardiff wees uit dat er 20.000 liter water voor nodig is. Per dag, in elk van de twintig stadions …
