Weersomstandigheden in het droge seizoen bepalen de omvang van jaarringen bij tropische bomen. Een relatief nat en koel droogteseizoen stimuleert extra groei, en omgekeerd. Dat wijst erop hoe gevoelig tropische wouden zijn voor klimaatschommelingen.
Beeld: Peter Groenendijk
Een internationaal netwerk ecologen bracht meer dan 14 000 datareeksen over groeiringen samen, afkomstig van 350 locaties in tropische en sub-tropische regio's. Nooit eerder gebeurde onderzoek van dergelijke omvang naar jaarringen uit de tropen, vertelt professor Pieter Zuidema, als tropisch bosecoloog verbonden aan Universiteit Wageningen .
Wat opviel uit de analyse van al die data door Zuidema en zijn team is dat de omvang van jaarringen samenhangt met weersomstandigheden in het droge seizoen, terwijl het grootste deel van de aangroei van de stam in het natte seizoen gebeurt. Enigszins verrassend, aldus Zuidema. 'De meeste groei vindt plaats in het natte seizoen, en we hadden verwacht dat die periode de grootte van jaarringen zou bepalen.'
'Maar het blijkt dat de weersomstandigheden in het droogteseizoen het verschil maken. Onze verklaring is dat wanneer het droge seizoen koeler of vochtiger blijkt, de groei van bomen langer doorgaat. Net die extra groei tekent jaarringen duidelijk af.'
In droge periodes stoten tropische bossen meer CO2 uit dan dat ze opnemen
Eerdere studies wezen al die in die richting, maar enkel lokaal of voor specifieke soorten. Het samenbrengen en standaardiseren van al die gegevens laat het bredere patroon zien. 'Een algemeen beeld ontbrak, en dat hebben we nu wel, verduidelijkt Zuidema. 'Uit onze analyse komen vier verschillende types reacties op schommelende neerslag en temperatuur naar voren. Drie van de vier tonen dit sterke effect van omstandigheden in het droogteseizoen. Een vierde laat een omgekeerde respons zien, maar slechts zwak.
Veertienduizend jaarringenmetingen is enorm, maar onderzoek naar jaarringen in de tropen loopt achter op dat in gematigde streken. Dat ligt deels een hardnekkige misvatting dat tropische bomen geen jaarringen vormen. 'Die vergissing is al lang rechtgezet, maar anders dan bij bomen uit gematigde regio's tekenen de ringen zich vaak minder duidelijk af, en vallen dus moeilijker te bestuderen. De diversiteit aan soorten is ook vele malen groter in de tropen, en dat zorgt ervoor dat je voor elke soort opnieuw die ringgrenzen moet definiëren en testen of ringen jaarlijks gevormd worden.'
De droge wouden van Miombo
Een van deelnemers aan de studie is het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. De wetenschappelijke tak van het museum heeft met de vakgroep houtbiologie heel wat expertise in huis over bomen in de Afrikaanse tropen. In april vorig jaar nog opende een nieuw labo in het onderzoekscentrum te Yangambi, Congo, speciaal uitgerust om jaarringen te analyseren.
Professor Hans Beeckman is houtbioloog en curator van het xylarium, de houtcollectie van Afrikamuseum. Hij schreef mee aan de studie: 'Dat het droge seizoen de variatie in jaarringen bepaalt, is al eerder aangetoond. In droge bossen zoals de wouden van Miombo waar ik onderzoek doe, tekent dat patroon zich duidelijk af. In het regenseizoen groeit de boom het meest, maar het is de extra aanwas uit een goed droog seizoen dat het verschil uitmaakt. Met goed bedoel ik relatief vochtig en koel.'
'Midden-Afrika is groot, en omvat verscheidene types wouden. Regenwoud, maar evengoed droge bossen zoals Miombo. Dat het droogteseizoen zich zo duidelijk laat zien in de groeiringen, toont aan dat dit type wouden minder buffer heeft tegen een veranderend klimaat, dat droger en heter dreigt te worden.'
Kwetsbare bossen
Een halve graad per decennium extra, dat voorspellen klimaatmodellen voor de tropen. Een droog seizoen met koele en vochtige omstandigheden wordt zeldzaam. De groei van bomen vertraagt terwijl het risico op sterfte toeneemt. Dat maakt dat tropische bossen in droge periodes meer CO2 uitstoten dan dat ze opnemen.
'Onze studie laat zien hoe kwetsbaar tropische en subtropische bossen wel zijn voor een veranderend klimaat,' vertelt Beeckman. 'In droge wouden en ook in regenwouden wordt het droge seizoen intenser, en dat heeft een duidelijke negatieve impact op de groei. Of dat ook geldt voor de mortaliteit van bomen weten we nog niet. Maar als deze trend zich voortzet, zullen hele populaties bomen moeten wijken voor bomen die beter aangepast zijn aan een droger en heter klimaat. Dat lijkt zich ook in Congo te gaan voltrekken.'
