De eerste tulpenbollen die de Lage Landen in de zestiende eeuw bereikten waren afkomstig uit het toenmalig Ottomaanse rijk. Alleen de wilde tulp (Tulipa sylvestris) legde een andere weg af.
Beeld: De wilde tulp op een landgoed in Friesland. Credit: Stichting Martenastate
Tulpen zijn niet inheems in Noord- en West-Europa. Diplomaten en reizigers brachten de plant in de zestiende eeuw mee uit het Ottomaanse rijk. De tulp werd razend populair, in die mate dat er een heuse tulpengekte losbarstte. Maar één soort, de wilde tulp, heeft een heel ander verhaal te vertellen.
Om uit te vissen hoe deze soort naar Noord-Europa kwam, dook Anastasia Stefanaki en haar collega Tinde van Andel in de archieven. Stefanaki, botanica en postdoc-researcher verbonden aan de Wageningen Universiteit ging door zestiende-eeuwse manuscripten, botanische teksten en briefwisselingen uit die tijd.
‘Botanici wisselden tulpenbollen en verzorgingstips met elkaar uit’
Uit de historische geschriften blijkt dat de wilde tulp oorspronkelijk uit het zuiden van Frankrijk en het noorden van Italië kwam, en niet uit het Ottomaanse rijk zoals andere soorten. 'Botanici wisselden tulpenbollen en verzorgingstips met elkaar uit. De Italiaanse botanicus Aldrovandi stuurde bijvoorbeeld bostulpenbollen uit Italië naar zijn collega Carolus Clusius. Die was eerst in dienst bij het keizerlijke hof in Wenen en nam later de bollen mee naar Leiden. Al die puzzelstukjes uit hun geschriften samen schetsen de weg die de wilde tulp aflegde van het zuiden van Europa tot in de Lage Landen.'
Het onderzoek van Stefanaki is een voorpublicatie, want het uitpluizen van oude documenten vormt slechts een eerste luik van het onderzoek naar de herkomst van de Tulipa sylvestris. Momenteel werkt Stefanaki aan een genetische analyse van de wilde tulp, om na te gaan of data uit het DNA van de planten het historische verhaal ondersteunt. 'We hebben DNA van wilde tulpen verzameld in landen van herkomst, zoals Italië en Frankrijk, maar ook uit plekken in Noord-Europa waar de plant geïntroduceerd werd, en ondertussen verwilderde. Daarnaast hebben we materiaal uit historische collecties en herbariums, zoals dat van het Naturalis Biodiversity Center in Leiden. Tulpen hebben een uitgebreid genoom waarin veel herhalingen voorkomen. Net in dat repetitieve deel van het DNA van de plant hopen we verborgen informatie te vinden.'
Wild of niet?
Met haar onderzoek naar de reisroute van de wilde tulp hoopt Stefanaki de taxonomie van de soort ontwarren. Want over de indeling van de wilde tulp heest nogal wat controverse, vertelt Stefanaki. 'Sommige stellen dat de wilde tulp van het Middellandse Zeegebied en die van boven de Alpen verschillende soorten zijn, andere zien het als ondersoorten. Er zijn heel wat morfologische verschillen, en dat maakt classificatie moeilijk. We hopen dat het genetisch onderzoek een antwoord biedt.'
Aquarel uit de beroemde collectie Libri Picturati met de afbeelding van Tulipa sylvestris uit Montpellier in Zuid-Frankrijk. Deze aquarel werd gebruikt als model voor de houtsnede bij de eerste wetenschappelijke beschrijving van Tulipa sylvestris, gepubliceerd door de beroemde Vlaamse botanicus Rembert Dodoens in 1568. Fotocredit: Jagiellonian Library, Krakau.
De wilde tulp is niet alleen de enige tulpensoort die via een andere weg in onze streken geïntroduceerd werd, het is ook de enige tulp die wist te ontsnappen uit tuinen en parken. Ondertussen is de soort zodanig goed ingeburgerd dat ze de naam “wilde” tulp verdiend heeft. Of blijft het toch een exoot?
Een definitiekwestie, aldus Stefanaki. 'Stikt genomen beschouwt men planten die hier na 1500 terecht kwamen als introducties. De wilde tulp is ondertussen echter volledig genaturaliseerd in België en Nederland. De tulp is dan misschien niet inheems in botanische termen, ze is wel degelijk een element van de wilde flora geworden.'
