Vanop het strand lijkt de Noordzee een saaie bruine soep, maar wat zich onder water bevindt is zeer bijzonder. Bijzonder, maar ook heel kwetsbaar. Marien bioloog Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) praat in deze aflevering over de gezondheid van de Noordzee.
Beluister het volledige gesprek:
Beluister Vraag het Aan ook via:
Een bijzondere plas
De Noordzee is eigenlijk niets meer dan een ondergelopen stuk continent. Ze is amper 90 meter diep, terwijl je in de gemiddelde wereldzee 3,5 kilometer naar beneden moet duiken om de bodem te bereiken. Toch is de Noordzee geen zielige plasje. Net die kleinheid maakt ze uniek. De Noordzee bevat bijvoorbeeld veel zandbanken, een soort onderwaterduinen. En door de nauwe band tussen land en zee is ons kustwater een mengvorm tussen rivier- en zeewater. Onder andere die eigenschappen zorgen voor een heel bijzondere habitat onder water.
Elk jaar passeren ongeveer één miljoen trekvogels aan onze kust
Er leven meer dan tweeduizend soorten in de Noordzee. 'Als we dat afwegen tegenover de biodiversiteit in alle oceanen, waar we aan 230.000 soorten komen, dan is die tweeduizend soorten in onze kleine plas indrukwekkend.' Daar zitten heel bijzondere wezens tussen. 'Wist je bijvoorbeeld dat er ook koralen in de Noordzee leven? Onze kust is ook een heel belangrijke passage voor zeevogels. Elk jaar passeren er ongeveer één miljoen trekvogels aan onze kust.'
Nog veel uitdagingen
Toch was de Noordzee ooit nog veel rijker. 'Zeker de bodem was een safari waard. Er leefden mosdieren en anemonen, er waren grote wilde oesterbanken. Honderd jaar geleden ging die biotoop in sneltempo in verval, vooral door het gebruik van sleepnetten. Ook vandaag nog is de zeebodem eigenlijk een akker waarvan elke vierkante meter een drietal keer per jaar wordt omgewoeld door een visnet.' En er zijn nog bedreigingen - al noemt Jan Seys het liever uitdagingen. De Noordzee is druk bevaren, het water warmt op door de klimaatverandering en verzuurt door vermesting, en de plasticvervuiling blijft toenemen.'
De Noordzee was honderd jaar geleden veel rijker. Zeker de bodem was een safari waard
Toch is er beterschap. 'We komen van ver, maar door allerlei maatregelen gaat het al bij al de goede kant op met de biodiversiteit in de Noordzee. Wereldwijd is vijf procent van de oceanen beschermd natuurgebied. In de Noordzee is dat achttien procent. In het Belgische deel van de Noordzee is dat zelfs dertig procent. Helaas geldt dat cijfer soms vooral op papier, in de praktijk kan de effectieve bescherming een pak beter. Toch bevinden zestig van de zeventig vissoorten die we opvolgen zich binnen biologisch veilige grenzen.'
Uitdagingen aanpakken heeft soms ook ongewenste gevolgen. 'Zo is een efficiëntere visserij slecht nieuws voor de zeevogels, want die verliezen een, weliswaar onnatuurlijke, voedselbron als bijvangst niet meer overboord wordt gegooid.'
Visquota: wetenschappelijke basis, maar politieke maatregelen
Op gebied van overbevissing doet de Noordzee het veel beter dan bijvoorbeeld de Middellandse of de Zwarte zee. Dat is grotendeels te danken aan de opgelegde visquota. 'Instituten die daarvoor aangesteld zijn, nemen steekproeven om een schatting te maken van de grootte van vispopulaties. In Vlaanderen is dat het instituut voor landbouw en visserij onderzoek (ILVO). Op basis van die cijfers maken wetenschappers een advies over de hoeveelheid vis die gevangen mag worden. De uiteindelijke quota worden op politiek niveau bepaalt, wat meestal betekent dat er minder strenge maatregelen volgen. Toch zien we hoe de meeste visbestanden groeien.'
Jan Seys noemt vis uit de Noordzee zelfs een duurzame keuze. 'Van de totale Belgische visconsumptie komt maar tien procent van de Belgische vissers. De rest wordt ingevoerd. Van de bij ons gevangen vissen weten we dat het grootste deel op een relatief duurzame manier is gevangen. Van de buitenlandse vis heb je als consument die garantie veel minder. Bovendien moet lokaal gevangen vis minder ver getransporteerd worden.'
Waarom is de Noordzee bruin?
Neen, het viezig groen-bruin kleurtje is niet het gevolg van vervuiling. 'We vergelijken onze Noordzee graag met de veel “mooiere" lichtblauwe Middellandse zee waar we op vakantie in zwemmen. Nochtans is die Middellandse zee veel meer vervuild dan de Noordzee. De bruine kleur is het gevolg van haar eigenschappen: het is een ondiepe zee met sterke stromingen en een zanderige bodem. Die combinatie leidt tot veel rondzwevend zand en dus een troebele zee.'
In de jaren zestig kon je geen staal uit de Noordzee nemen zonder dat er olie in zat. Vandaag zitten we ver onder het streefdoel van tien procent trefkans
Is de Noordzee dan een propere zee? 'Ook niet echt, maar het hangt af van welke vervuiling je bekijkt. De olievervuiling is bijna opgelost. In de jaren zestig kon je geen staal uit de Noordzee nemen zonder dat er olie in zat. Vandaag zitten we ver onder het streefdoel van tien procent trefkans. Het keerpunt was de collectieve verontwaardiging van strandgasten over olie op het strand. Die verontwaardiging vertaalde zich in beleid dat de olievervuiling ook daadwerkelijk aanpakte.'
'Die verontwaardiging zien we nu ook over plasticvervuiling, maar op dat gebied hebben we nog heel veel werk. Elk jaar komt er vijf tot dertien miljoen ton plastic in de oceanen terecht. Ongeveer tachtig procent komt via rivieren, de wind of de riolering in zee terecht. De overige twintig procent komt van de scheepvaart.' Voor onze Noordzee is dat eerder andersom. 'We slagen er beter in om plastic aan land te houden, waardoor het grootste deel van het plastic dat we op het strand vinden van de scheepvaart komt.'
Plastic in onze mosselen?
In welke mate komt dat plastic op ons bord terecht, bijvoorbeeld via de mosselen of vis die we eten? 'Als we maar goed genoeg zoeken, dan vinden we overal restanten van plastic. Logisch ook, we leven in een plastic tijdperk. Alles om ons heen is van plastic. Ook dat verslijt en komt zo uiteindelijk in het milieu terecht. Het is daarom logisch dat we ook in heel wat voedingsproducten plastic terugvinden. We voelen aan dat dat niet goed is, maar voorlopig is er nog geen wetenschappelijk bewijs voor een verband tussen het binnenkrijgen van plastics en bijvoorbeeld het risico op kanker.'
Soorten trekken noordwaarts door de klimaatverandering, waardoor beschermde zeereservaten zich straks misschien niet meer op de juiste plaats bevinden
En wat als je een slok zeewater binnenkrijgt? 'Er worden, zeker in het strandseizoen, regelmatig metingen gedaan van de waterkwaliteit. Er wordt dan vooral gekeken naar gevaarlijke bacteriën. Meestal is de waterkwaliteit in orde. De waterkwaliteit is soms wel minder na een periode van overvloedige regenval omdat op dat moment veel meer afvalwater via de rivieren en kanalen in zee terechtkomt. Ook de te grote hoeveelheid stikstof in het zeewater is een groeiend probleem. Zeker in een opwarmende zee stimuleert die stikstof de groei van giftige algensoorten.'
Kabeljauw trekt naar het Noorden
De Noordzee is vandaag 1,7 graden warmer dan tachtig jaar geleden. ‘Het is aan het oppervlak niet te zien, maar in de zee is al heel wat veranderd door klimaatverandering. Soorten die het hier te warm vinden, zoals de kabeljauw, trekken noordwaarts. In de plaats krijgen we meer zuidelijke soorten, zoals zeebaars, inktvissen en zelfs sardines en ansjovis. Strandbezoekers kregen misschien al een pijnlijke steek van de kleine pieterman, die nu vijf keer talrijker voorkomt dan twintig jaar geleden. Die verschuiving van soorten is een uitdaging voor de visserij, maar zorgt er ook voor dat beschermde zeereservaten zich straks misschien niet meer op de juiste plaats bevinden, omdat de soorten die je wou beschermen noordelijker zijn getrokken.'
