In tijden zonder neerslag piekt het gebruik van grondwater. Dat gebeurt deels onder de radar. Als we de droogte effectief willen tegengaan, moeten we iets doen aan die illegale winning.
Wie als particulier een grondwaterput wil boren, moet dat enkel melden. In 2018, het laatste jaar waarvoor cijfers beschikbaar zijn, waren er 57.000 putten gemeld, ongeveer 3.000 meer dan in 2014. Hoeveel putten er écht zijn, is onduidelijk. Ze worden niet allemaal gemeld.
‘De onttrokken volumes zijn dan wel beperkt, we moeten er toch dringend paal en perk aan stellen’, zegt waterexpert Patrick Willems (KU Leuven). ‘Er komen er steeds meer bij. Nu de grondwaterreserves moeilijker aangevuld raken, moeten we de onttrekkingen beter in kaart brengen en er strenger op toezien.’
Voor de grotere volumes die bedrijven en landbouwers oppompen, is wel een vergunning nodig. Toezichthouders en experts bij de Vlaamse Milieumaatschappij schatten op basis van ervaring en controles op het terrein dat er 10 à 20 procent illegale winningen zijn. Het gaat dan zowel om illegale putten als om vergunde putten waaruit meer wordt opgepompt dan is toegestaan.
Om een beter overzicht te krijgen, moeten bedrijven die grondwaterputten boren sinds januari 2017 over een erkenning beschikken. Uit nog niet gepubliceerde cijfers over de controles op boorbedrijven blijkt alvast dat het ontbreken van een melding of vergunning de vaakst genoteerde overtreding is. Ze is goed voor ongeveer een kwart van de vastgestelde inbreuken.
'Nu de grondwaterreserves moeilijker aangevuld raken, moeten we de onttrekkingen beter in kaart brengen en er strenger op toezien.' hydroloog Patrick Willems (KU Leuven)
‘De orderboeken van boorbedrijven zijn door de opeenvolgende droogteperiodes goed gevuld’, zegt Jeroen November, toezichthouder bij het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid en verantwoordelijk voor de controle op grondwaterwinningen. ‘Toch zien we diezelfde stijgende trend niet weerspiegeld in de rapporteringen. Dat wijst niet noodzakelijk op illegale winningen, maar we vermoeden wel dat die door de stijgende grondwatervraag aanzienlijk zijn toegenomen.’
‘De handhaving optimaliseren’ is een van de acties in het Actieplan Droogte en Wateroverlast van de Vlaamse overheid. Betere controle is in de eerste plaats een kwestie van mankracht. Van 2005 tot en met 2016 kregen 502 van de ruim 18.000 grondwaterwinners controleurs over de vloer. Het percentage (landbouw)bedrijven dat daarbij op illegale winningen wordt betrapt schommelt van jaar tot jaar, van minder dan 10 tot meer dan 30 procent.
Een mogelijke technologische aanpak is om de machines van boorfirma’s met gps uit te rusten. Dat gebeurt nu al met de vrachtwagens die mest transporteren. ‘Dat zou ons toelaten in realtime te volgen wie waar actief is, en ter plaatse te gaan controleren’, aldus November. Bevoegd minister Zuhal Demir spreekt zich nog niet uit over concrete acties.
Niet alleen de illegale, ook de legale grondwaterwinning vormt een probleem. Volgens bioloog Jan Staes (UAntwerpen) wordt de impact van grondwaterwinningen systematisch onderschat. ‘Je kan geen miljoenen kubieke meter water oppompen en verwachten dat er geen algemene grondwaterpeildaling is. Daar komt nog bij dat er vaak meer opgepompt wordt bij droogte, als de natuur het al moeilijk heeft. De huidige situatie is onhoudbaar.’
Lees meer over illegale grondwaterwinning in de nieuwe Eos. Bestel via www.tijdschriftenwinkel.be
