Beeld: Overstroming van een rivier in Peshawar, Pakistan. Overstromingen, hitte en hevige neerslag kunnen de verspreiding van infectieziektes verhogen.

Dat de opwarming van de aarde een impact heeft op de verspreiding van bepaalde ziektes zoals malaria, cholera of hepatitis was al bekend. Een team onderzoekers legde al die studies over individuele ziekteverwekkers en hun interactie met weerfenomenen naast elkaar. Ze stelden vast dat 58 procent van al die pathogenen terrein wint als gevolg van veranderende weersomstandigheden gelinkt aan klimaatopwarming, zoals hittegolven of overstromingen.

Dat cijfer kwam als een verrassing, maar is eigenlijk nog een conservatieve inschatting, aldus Tristan Mckenzie, postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Gotenburg. Mckenzie is gespecialiseerd in kusthydrologie en in de analyse van klimaatdata. ‘Veel zeldzame ziektes zijn weinig bestudeerd en zitten niet in onze analyse. Ook is het niet duidelijk hoe sterk de toename van pathogenen precies is. Maar de stijgende trend tekent zich wel ondubbelzinnig af.’

Meer contact, minder weerstand

Het onderzoek, verschenen in Nature, beschrijft vier manieren waarop een veranderend klimaat maakt dat sommige infectieziektes vaker voorkomen. Ten eerste zorgen wijzigingen in klimaatomstandigheden ervoor dat pathogenen dichter bij mensen komen. Zo heeft de tijgermug, een van oorsprong Aziatische soort, zich door het warmere klimaat recent in het zuiden van Europa gevestigd. De mug kan tropische ziektes zoals knokkelkoorts verspreiden.

‘Maar klimaatgerelateerde gevaren brengen mensen ook dichter bij ziekmakende organismen,’ vertelt Mckenzie. ‘Tijdens overstromingen bijvoorbeeld komen mensen gedwongen in contact met vervuild water dat ziekmakende organismen bevat.’

Verder versterkt klimaatsverandering pathogenen, aldus Mckenzie. ‘Candida Auris is een goed voorbeeld. Deze schimmelinfectie werd een decennia geleden voor het eerst gesignaleerd bij de mens. Voorheen kwam deze fungus enkel voor in waterrijke bodems, maar door veranderde klimaatomstandigheden evolueerde Candida Auris naar een vorm die meer hitte en zout tolereert, en via vogels uiteindelijk bij de mens terechtkwam.’

Tenslotte vermindert klimaatverandering de capaciteit van mensen om weerstand te bieden aan ziektes. ‘Een overstroming of een orkaan zijn bijzonder stressvolle gebeurtenissen, en die stress vermindert onze afweer tegen ziektes, verduidelijkt Mckenzie. ‘Dergelijke omstandigheden kunnen ook de toegang tot medische zorg beperken.’

Hitte in de hoofdrol

Klimaatverandering is een bijzonder complex gegeven en omvat meer dan enkel een stijging in de gemiddelde temperatuur op aarde. De extra energie in het atmosferisch systeem maakt dat extreme weersomstandigheden zoals droogte, stormen en overstromingen zich sterker laten voelen. Die hebben een impact op ziekteverwekkers, al is het moeilijk om de precieze effecten op specifieke weersomstandigheden vast te pinnen, aldus Mckenzie.

‘Weerfenomenen treden met elkaar in interactie, dus het is lastig te zeggen welk aspect van klimaatsverandering met specifieke pathogenen gelinkt is. Maar drie klimaatrisico’s steken er bovenuit, en dat zijn hitte, hevige neerslag en overstromingen. Zeker hitte speelt een hoofdrol in meer dan de helft van de gevallen waar we een stijging van de verspreiding van ziektes vaststellen.’

Meer inzetten op gezondheidszorg is belangrijk, aldus Mckenzie, maar uiteindelijk is dat niet meer dan een lapmiddel. ‘Bovendien hebben veel landen niet de capaciteit om hun gezondheidssysteem aan te passen aan deze nieuwe realiteit. Enkel een reductie van de uitstoot aan broeikasgassen kan de gevolgen van een veranderend klimaat en hun impact op onze gezondheid binnen de perken houden. Het probleem moet aan de bron aangepakt worden.’