Als de temperatuur van het zeewater te hoog wordt, verbleekt het koraal. En dat heeft ernstige gevolgen, schrijft oceanograaf Jan Stel.
Na maanden waarin het vooral veel regent, zijn we het wellicht vergeten dat 2023 jaar het warmste jaar ooit was. ‘Ooit’ betekent in dit geval sinds 1850, ergens in de pré-industriële tijd toen de mondiale temperatuurwaarnemingen begonnen. Toen was de mondiale temperatuur 1,18oC. Over het begin van de pré-industriële tijd, die een belangrijke rol speelt in het Akkoord van Parijs (2015), zijn de meningen verdeeld. In België hadden we geluk: er waren maar twee hittegolven. Toch was de mondiale opwarming in 2023 maar liefst 1,45 ± 0,12oC. Dat is vlak bij de enigszins magische ondergrens van het IPCC: 1,5oC.
Op pragmatische gronden heeft het IPCC besloten om de gemiddelde temperatuur tussen 1850-1900 als de pré-industriële tijd te definiëren. De in 1874 door James Watt uitgevonden stoommachine past daar mooi in. Zijn uitvinding kan als het begin worden gezien van het op industriële schaal omzetten van fossiele brandstoffen in energie. Die konden wij heel goed gebruiken voor onze ‘vooruitgang‘ en welvaart. Het daarbij vrijkomende CO2-afval werd in de atmosfeer geloosd.
We weten nu dat het toch niet zo handig is om al onze industriële afvalstoffen maar ergens te dumpen. Onze CO2-uitstoot warmt de atmosfeer en de oceaan op. Zo hebben we onze eigen, snelle klimaatverandering veroorzaakt. In 2023 werd onze wereld geteisterd door bosbranden, hittegolven, overstromingen enz. Allemaal signalen van onze klimaatverandering. Gelukkig neemt de oceaan 90% van de extra warmte en 50% van de extra CO2-uitstoot, op. Handig voor ons, maar desastreus voor de onderwaterwereld van de oceaan. Het sluipende gevaar van onze levenswijze verandert de oceaan, die warmer en zuurder wordt. Het vorige jaar kregen wij een voorproefje van onze 1,5oC opgewarmde wereld.
Koraalriffen zijn het kind van de rekening
De afgelopen zomer bereikte het zeewater voor de kust van Florida de temperaturen van wat wij ‘een lekker warm bad’ noemen. Koralen denken daar heel anders over. Zij zijn gevoelig voor te grote temperatuurschommelingen in hun omgeving. Als de temperatuur te hoog wordt verliezen ze hun pracht en praal. Ze verbleken, wat coral bleaching of koraalverbleking wordt genoemd, op grote schaal. Hierbij verliezen ze hun symbiotische algen die kleur en vooral energie geven. Als een koraal ernstig is verbleekt is de kans groot dat het sterft. En dat heeft grote gevolgen voor het zeeleven en het leven van mensen op het land. Een kwart van het zeeleven is ervan afhankelijk, terwijl ongeveer één miljard mensen leven van wat koraalriffen aan voedsel en grondstoffen opleveren. De waarde daarvan wordt geschat op $11.000 miljard per jaar.
Koralen leven in relatief voedselarme gebieden, terwijl ze voor de opbouw van hun kalkriffen veel energie en bouwstoffen nodig hebben. Die bouwstoffen halen ze uit het dierlijke- of zoöplankton. Hierbij werkt de koraalpoliep samen met ééncellige algen, die in zijn huid zitten. Ze maken suikers door middel van fotosynthese, zoals bij planten op het land. Omdat hiervoor zonlicht nodig is leven koralen vlak onder het wateroppervlak, zodat de algen hun werk kunnen doen. De poliepen trekken zich dan grotendeels in hun kalkskelet terug. 's Nachts komen de koraalpoliepen tot leven en vangen ze hun voedsel, terwijl de algen even ‘uitrusten’. Het is een wonderbaarlijke en zeer efficiënte samenwerking, die nu door de menselijke activiteiten ruw wordt verstoord.
Door onze klimaatverandering wordt de oceaan, warmer. Sinds de pré-industriële tijd is de gemiddelde temperatuur van het zeeoppervlak (SST), met uitzondering van de poolgebieden, ongeveer 0,9oC gestegen. De grootste stijging vond plaats in de afgelopen vier decennia en bedroeg circa 0,6oC. Maar in 2023 liep het, mede door El Niño, helemaal uit de hand. Toen was de gemiddelde stijging van het zeewater ongeveer 0,3 °C hoger dan in de tweede helft van 2022. Bovendien neemt warm oceaanwater minder CO2 op en geeft minder O2 af. Daarnaast worden de riffen bedreigd door de visserij, de zonnecrème van miljoenen toeristen en de voortdurende vervuiling van de zee door pesticiden en plastiek.
Groot Barrièrerif slaat alarm
Midden april werd de Reef Snapshot gepubliceerd door de Great Barrier Reef Marine Park Authority, de Australische overheidsinstantie voor het beheer van het immense rif, dat sinds 1981 op de UNESCO-werelderfgoedlijst staat. Het gaat weer niet goed met het rif. Volgens dit rapport vertoont bijna driekwart van het rif tekenen van verbleking en bijna 40% ervan laat een hoge of extreme mate van verbleking zien. Tegelijkertijd maakte het Australian Institute of Marine Science bekend dat dit jaar de watertemperaturen in zuidelijke delen van het Great Barrier Reef 2,5 °C hoger zijn dan de historische zomerpieken.
Dit prachtige beschermde mariene park zit in een ongekende crisis, als gevolg van onze klimaatopwarming. Naast de huidige, zich nog steeds ontwikkelende coral bleaching waren er al twee zware, cyclonen en is er een uitbraak van de koraal etende zeester Acanthaster. cf. solaris. De cyclonen zorgen voor extra aanvoer van slib vanaf het land, waardoor de koralen verstikken. De inheemse zeester kan tegen hogere watertemperaturen en is een bedreiging voor de sterkste overblijvende koraalpoliepen. Ze eten die sneller op dan ze kunnen aangroeien.
Het Great Barrier Reef Marine Park, heeft een oppervlakte zo groot als Italië, bestaat uit 3000 riffen en ondergaat nu haar vijfde massale coral bleaching door hittestress in acht jaar tijd. Omdat de opwarming van de aarde, ondanks alle afspraken die in 2015 in Parijs zijn gemaakt, gewoon doorgaat, krijgen de riffen nauwelijks de tijd zich te herstellen. In de afgelopen zes jaar is er om het jaar, dus in 2020, 2022 en 2024, een massale verbleking, waardoor het Groot Barrièrerif stapsgewijs achteruitgaat. En dat is een grote bedreiging van het huidige zeeleven.
NOAA’s Coral Reef Watch
Koraalriffen zijn één van de meest diverse ecosystemen op aarde. Ze bieden een reeks van ecosysteemdiensten. Sinds 2000 gebruikt het Coral Reef Watch (CRW) programma satelliet en in-situ gegevens en modellen om bedreigingen van de riffen op wereldschaal te voorspellen. Sinds die tijd zijn alle massale koraalverblekingen en ziektes waargenomen, voorspeld en gemonitord. De CRW-data geven beheerders en gebruikers van riffen de kans om hierop in te spelen.
Door onze steeds sneller wordende opwarming van de aarde heeft de CRW, in december 2023, haar alarmniveaus naar boven moeten aanpassen.
Tot dan toe waren er vijf niveaus op de ‘Bleaching Alert-schaal’. Deze varieerden van geen stress tot alarmniveau 2. Bij dat laatste niveau was er een waarschuwing voor “risico op verbleking van het rif over de hele breedte met sterfte van hittegevoelige koralen”. In 2023 bleek echter dat deze vijf niveaus niet meer voldoende waren. De onderzeese hittegolven worden steeds warmer en groter en duurden langer. Ze liepen bij wijze van spreken van de schaal af. Daarom zijn alarmniveau 3-5 toegevoegd. Hierdoor wordt een nauwkeuriger beeld gegeven van de opwarmende oceaan en de bedreigde koralen, waardoor men eerder iets kan gaan doen om het rif te beschermen. Zo plaatse men het vorige jaar in Florida koralen in tanks op het land om die later weer terug in de zee te zetten. Het hoogste niveau betekent dat er een 80%-sterfte van het rif-ecosysteem wordt verwacht. Daarnaast worden er voorspellingen voor vier maanden gemaakt.
Op 15 april maakte de CRW bekend dat de vierde mondiale koraalverbleking aan de gang is. Hierbij weerspiegelt de verbleking op het zuidelijk halfrond de gebeurtenissen die in de zomer van 2023 op het noordelijk halfrond plaatsvonden. Het is de tweede wereldwijde coral bleaching in de afgelopen tien jaar. Uit de voorspelling over mei-augustus blijkt dat deze verbleking zich naar het noorden van het zuidelijk halfrond verplaatst en in september vooral op het noordelijk halfrond zal plaatsvinden.
Mensenwerk
Het hoeft geen betoog dat wij met zijn allen, maar vooral de rijkere geïndustrialiseerde westerse landen ons best hebben gedaan om een eigen, volstrekt onnatuurlijke klimaatopwarming te veroorzaken. Historisch gezien speelde België hierin een cruciale rol, omdat ze als eerste de Britse industriële revolutie naar het vaste land van Europa haalde. België was een springplank voor de rest van Europa en de hele wereld. Maar het zijn vooral de menselijke activiteiten van de afgelopen 70 jaar die de opwarming van de aarde in een versnelling hebben gebracht, evenals het verlies aan biodiversiteit en de schrikbarende vervuiling van de planeet. Dit alles is mensenwerk.
Het Britse Med Office Hadley Centre voorspelde in januari dat de jaarlijkse gemiddelde CO2-concentratie op Mauna Loa, Hawaï, in 2024 2,84 ±0,54 ppm hoger zal zijn dan in 2023. Aan het einde van dit jaar zal die 423,6 ± 0,5 ppm zijn. Dit betekent dat er te weinig terechtkomt van de afspraken binnen het Akkoord van Parijs dat in 2025 tien jaar bestaat, terwijl de urgentie van onze klimaatcrisis, volgens sommigen klimaatwaanzin, anders doet verwachten. Dat is ook slecht nieuws voor de koraalriffen, die schitterende oases in de zee, want zij kunnen niet zo snel verkassen.
Bizar is dat in dit verkiezingsjaar, waarin het zeeleven geen enkele inspraak heeft, er politiek gezien van alles gebeuren kan waardoor het milieu alleen maar zal verslechteren en de overgang naar een andere oceaan zal versnellen. As wij onze broeikasgassenuitstoot niet aanpassen zal tegen het einde van deze eeuw 10-20% van de oceaan in een situatie van een blijvende onderwaterhittegolf verkeren. Bovendien zullen in grote delen ervan de koraalriffen in toenemende mate onder druk komen te staan. Dat heeft grote gevolgen voor het zeeleven en voor de mens.
