De meeste extreme klimaatvoorspellingen zijn doorgaans gebaseerd op het zogenoemde RCP8,5-toekomstscenario. Dat wordt geregeld voorgesteld als het ‘business as usual-scenario, dat ons te wachten staat als doeltreffend klimaatbeleid uitblijft. Maar dat klopt niet helemaal.
Hoeveel zal de zeespiegel stijgen tegen het einde van de eeuw? Welke toename van hittegolven mogen we verwachten? Om een zicht te krijgen op de mogelijke klimaatverandering in de toekomst, heeft het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) verschillende scenario’s ontwikkeld, de zogenoemde RCP’s of Representative Concentration Pathways. Eigenlijk gaat het om scenariofamilies, want elke RCP beschrijft verschillende manieren om op het einde van de eeuw eenzelfde opwarming te krijgen. In het beste geval, het RCP2,6-scenario, warmt de aarde tegen 2100 gemiddeld met 0,9 à 2,3 graden Celsius op. In het slechtste geval, RCP8,5, mogen we ons aan een opwarming van 3,2 tot 5,4 graden verwachten.
De namen van die scenario’s verwijzen naar de zogenoemde stralingsforcering in 2100. Die term staat voor het verschil tussen de inkomende energie van de zon en de door de aarde uitgezonden straling. Ze is een maat voor de opwarming. De scenario’s gaan uit van een extra forcering van respectievelijk 2,6, 4,5, 6,0 en 8,5 Watt per vierkante meter.
Wat het uiteindelijk zal worden, hangt af van de broeikasgasuitstoot. Elk RCP-scenario doet aannames over technologische innovatie, veranderingen in landgebruik en economische en bevolkingsgroei. Met hoeveel zal de wereldbevolking nog toenemen? Zullen we blijven ontbossen of komt er bos bij? Hoe goedkoop wordt hernieuwbare energie? Het zal allemaal mee bepalen hoe snel de uitstoot daalt.
De meeste pessimistische voorspellingen – of het nu om orkanen, de zeespiegel of de impact op biodiversiteit gaat – zijn doorgaans gebaseerd op het RCP8,5-scenario. Dat wordt vaak voorgesteld als het business as usual-scenario, waarin we er niet in slagen om met doortastend klimaatbeleid de uitstoot voor het einde van de eeuw te laten dalen. Zo presenteerden verschillende media naar aanleiding van het recentste IPCC-rapport de in het RCP8,5 verwachte zeespiegelstijging met 60 tot 110 centimeter als wat ons te wachten staat ‘bij ongewijzigd beleid’.
Klimaatporno
Dat klopt niet, stelde de Amerikaanse wetenschapper Roger Pielke (University of Colorado) onlangs in het blad Forbes. Daar klaagde hij over ‘het misbruik van een extreem klimaatscenario’ om ‘klimaatporno’ te produceren. Wat is het probleem? Het RCP8,5 is niet het business as usual-scenario, maar een business as usual-scenario. En het is dan nog een van de meest pessimistische van het rijtje. Het gevolg is volgens Pielke dat we de meest pessimistische uitkomst als de meest waarschijnlijke gaan beschouwen.
Is dat erg? ‘We baseren ons op business as usual-scenario’s om de kosten en baten van beleid in te schatten’, licht Pielke via e-mail toe. ‘Als we ons baseren op een misleidend scenario, dan heeft dat een impact op ons denken over effectieve maatregelen.’Volgens geograaf Guido van der Werf (Vrije Universiteit Amsterdam), die Pielkes kritiek onderschrijft, maak je mensen zo ook banger dan noodzakelijk. ‘Dat verzwakt het vertrouwen in wetenschap.’
Heeft Pielke een punt? Volgens Detlef van Vuuren wel, of toch een beetje. Van Vuuren werkt voor het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en is één van de ontwikkelaars van de RCP-scenario’s. ‘Het RCP8,5-scenario gaat ervanuit dat er geen doeltreffend klimaatbeleid komt. Bovendien neemt in dit scenario de bevolking heel sterk toe, is er weinig technologische innovatie en blijven we veel steenkool opstoken. Heel veel zaken moeten verkeerd uitpakken. Dat is niet onmogelijk, maar niet erg waarschijnlijk. Het was nooit de bedoeling om van RCP8,5 hét business as usual-scenario te maken.’
'Als we ons baseren op een misleidend scenario, dan heeft dat een impact op ons denken over effectieve maatregelen' Roger Pielke (University of Colorado)
Zelfs in een wereld zonder klimaatbeleid kunnen emissies minder hard groeien of zelfs afnemen, zodat we in een RCP6,0 terechtkomen of zelfs richting een RCP4,5 evolueren. ‘RCP8,5 is één van de mogelijke werelden zonder klimaatbeleid’, zegt Van Vuuren. ‘Maar het is niet de enige.’Puur statistisch gezien is een minder hoge opwarming waarschijnlijk. ‘Vergelijk het met dobbelstenen gooien’, zegt Van Vuuren. ‘De kans dat je een zeven gooit is groter dan de kans op een twaalf, omdat er veel meer combinaties een zeven opleveren.’
Optimistisch
Maar leunt onze nog steeds stijgende CO2-uitstoot niet dicht aan bij wat het RCP8,5-scenario beschrijft? ‘Tot 2014 was dat inderdaad het geval’, zegt Van der Werf. ‘Dat heeft ertoe bijgedragen dat dit hét business as usual-scenario is gaan heten. Alleen is de toename van de uitstoot sindsdien minder sterk.’
Een aantal gebeurtenissen stemt bovendien voorzichtig optimistisch. ‘De kosten van hernieuwbare energie dalen snel, en er is het klimaatakkoord van Parijs’, zegt Van Vuuren. ‘We zien daarvan nog geen spectaculair effect op de emissies, maar het biedt wel hoopvolle perspectieven. Het wordt minder waarschijnlijk dat we in een RCP8,5-scenario terechtkomen.’
Sommige critici vragen zich af of het na het klimaatakkoord van Parijs nog wel zin heeft om over business as usual-scenario’s zonder klimaatbeleid te spreken. Dat beleid is er immers. Toch wel, vindt Van Vuuren, want het huidige beleid volstaat niet. ‘De in Parijs gemaakte afspraken zullen een effect hebben. Maar met alle uitgesproken ambities slagen we er niet in de opwarming tot 2 graden Celsius te beperken. En kijken we niet naar wat is beloofd, maar enkel naar wat effectief al is geïmplementeerd, dan stevenen we nog steeds af op een opwarming boven de 3 graden Celsius.’
Ook dan wachten ons enorme uitdagingen. 'De ernstigste klimaatrisico’s van RCP8,5 zijn dan misschien deze eeuw minder waarschijnlijk dan ze soms worden voorgesteld, maar ook de meer waarschijnlijke gevolgen zijn nog steeds ernstig genoeg om ambitieus klimaatbeleid te voeren', vindt Van Vuuren. Bovendien blijft het RCP8,5-scenario een mogelijkheid. Daarom is het volgens Van Vuuren nog steeds nuttig. ‘Het is goed om te weten wat ons in het slechtste geval te wachten staat. Alleen moet je er dan wel duidelijk bij vermelden dat het om een pessimistisch scenario gaat.’
