Orka’s laten zich bewust stranden om nietsvermoedende zeeleeuwen van het strand te plukken, ze genereren golven om pinguïns van drijvende ijsschotsen te spoelen of ze ontvoeren een bultrugkalf door de bewegingen van zijn moeder na te bootsen. Een overzicht van enkele bijzondere jachttechnieken.
Drie orka’s zwemmen vastberaden op een bultrugwalvis af. Het is een jonge moeder. Zij voelt de dreiging, en beseft dat haar jong in levensgevaar is. Ze moedigt het aan om dicht tegen haar imposante lijf aan te zwemmen. Intussen probeert ze de orka’s op afstand te houden. Het jagerstrio heeft geduld. De orka’s wachten het ideale moment af en slaan dan toe. Een orka geeft het jong een stevige duw, waardoor het loskomt van het veilige lichaam van zijn moeder.
De drie orka’s doden het weerloze jong niet meteen. Ze duwen hun lichaam tegen het jong aan, en bootsen zo het veilige moederlichaam na. Het trio ontvoert het jong. In een razende vaart zwemmen ze weg, ver weg, tot de walvismoeder haar jong uit het zicht verliest. Nu slaan de orka’s toe. Hun feestmaal begint bij de tong, een delicatesse voor orka’s. Soms zijn er zoveel jonge walvissen in de buurt dat de orka’s enkel de tong eten en het kadaver vervolgens achterlaten. De scène, die prachtig in beeld is gebracht in de BBC-reeks “Mammals” die je nu onder andere op VRT MAX kunt bekijken, is gruwelijk en bewonderenswaardig tegelijk.
Hoewel de orka als soort een rijk arsenaal aan slimme jacht strategieën kan demonstreren, beheerst niet elke individuele orka al deze technieken. Integendeel. De dieren leven in groepen, en elke groep specialiseert zich meestal in één prooi en bijhorende jachtstrategie, afhankelijk van het gebied waar ze verblijven.
Meestal jagen orka's in goed gecoördineerde groepen, waarbij elk individu een specifieke rol speelt, zoals het samendrijven van een prooi of bewaken van ontsnappingsroutes. Jonge orka’s leren de 'familiestrategie' van de meer ervaren groepsleden. Die culturele overdracht is zeldzaam in het dierenrijk.
De voorbije decennia worden steeds meer bijzondere jachtstrategieën van orka's waargenomen. Dat betekent vermoedelijk niet dat de toppredatoren hun wapenarsenaal zijn gaan uitbreiden. Er zijn vandaag meer waarnemingen, onder andere door de groeiende populariteit van toeristische walvisvaarten, en bijgevolg ook meer bijzondere waarnemingen.
In een recente studie beschrijven biologen hoe een groep orka's erin slaagt om zelfs walvishaaien, de grootste vissen ter wereld, die tot 18 meter lang kunnen worden, te doden. De orka’s in de Golf van Californië hebben het vooral gemunt op jonge walvishaaien. Die zijn kleiner en minder weerbaar. Tijdens de jacht werken alle groepsleden samen om de walvishaai op zijn rug te draaien. De vis komt zo in een toestand van tonische immobiliteit terecht, of eenvoudig gezegd: de walvishaai verstijft van angst en blijft schijnbaar bewusteloos liggen. De orka’s kunnen zo met gemak het bekkengebied van de walvishaai openrukken en de voedzame organen ‘oogsten’.
In gebieden zoals Antarctica gebruiken orka’s een spectaculaire techniek waarbij ze gezamenlijk golven creëren om zeehonden van ijsschotsen te spoelen. Een groep orka’s zwemt synchroon naar een ijsschots en creëert krachtige golven door gezamenlijk onder water omhoog te duiken of met hun staart te slaan. Hierdoor verliezen zeehonden hun veilige positie en worden ze in het water gedwongen, waar de orka’s ze gemakkelijk kunnen vangen.
Langs de kusten van Patagonië jagen orka’s actief op zeeleeuwen en zeehonden door zichzelf gedeeltelijk op het strand te werpen. Deze techniek vereist grote precisie en ervaring, omdat een verkeerde inschatting ertoe kan leiden dat de orka vast komt te zitten in het zand.
Heb je intussen schrik om nog de zee in te duiken? Opvallend genoeg zijn er amper meldingen van wilde orka's die mensen aanvallen. Het gaat meestal om een vergissing. Een orka verwart dan bijvoorbeeld een surfer met een zeehond, en zet een aanval in. Maar dan nog zijn er geen dodelijke aanvallen op mensen bekend. Dat is anders bij orka's in gevangenschap. Tilikum, een orka die het grootste deel van zijn leven doorbracht in SeaWorld Orlando in Florida, doodde zelfs drie van zijn begeleiders.
Interacties in het wild zijn een stuk vrediger, af en toe zelfs vriendschappelijk. De meest bijzondere samenwerking speelde zich aan de oostkust van Australië. Generaties lang werkte de Thaua, een inheems volk, samen met orka’s om op grote walvissen te jagen. De orka's dreven bultruggen en andere walvissen naar ondieper water. Daar konden de menselijke jagers ze vanuit kleine bootjes met speren doorboren.
Orka en mens verdeelden de buit. De orka’s kregen de tong, een delicatesse voor orka’s. De Thaua-jagers namen het vlees. De walvisjagers lieten het karkas tot twee dagen op een boei liggen zodat de orka's de tong en lippen konden opeten.
Vanaf 1844 namen Europese walvisvaarders Thaua in dienst om samen met hen en de orka’s op walvissen te jagen. Eén orka, Old Tom, werd legendarisch vanwege zijn actieve rol in de jacht gedurende minstens drie decennia. Walvisjagers getuigden hoe Old Tom hun bootje vooruit trok door een touw dat aan de boot was bevestigd in zijn bek te nemen. De samenwerking hield op toen het aantal walvissen door overbejaging spectaculair begon te dalen. In 1930 werd Old Tom dood gevonden op een plaatselijk strand - de laatste van zijn groep die ooit 50 jagers telde. Met de dood van Old Tom eindigde ook de unieke samenwerking tussen de toppredator in zee en de toppredator op het land.
Macabere spelvreugde
Een groep orka’s die leeft in de noordoostelijke Stille Oceaan gebruikt jonge bruinvissen als speelbal. Ze gooien de jonge dieren naar elkaar tot ze sterven. De orka’s laten het kadaver daarna gewoon achter, want deze groep eet uitsluitend vis. Ze lijken zelfs voorzichtig om te springen met hun slachtoffers, alsof ze willen dat het zo lang mogelijk leeft. Getuige daarvan zijn de zachte tandafdrukken in de kadavers van de jonge bruinvissen. Soms laten ze de bruinvis zelfs wegzwemmen, pauzeren ze even, en zoeken het slachtoffer daarna terug op om hun spel af te maken.
