Vlaanderen draineert zich droog, hoor je wel eens. Toch is helemaal stoppen met draineren geen optie in landbouwgebieden. Peilgestuurde drainage is een van de manieren om slimmer en dynamischer om te gaan met het waterpeil, vooral in vlakke zones. Toch is het agronomisch voordeel voor de landbouwer niet altijd even duidelijk.
We krijgen steeds vaker te maken met extreme regen en lange droge periodes. Helemaal stoppen met draineren is geen optie in Vlaanderen, tenzij we een groot deel van de landbouwgrond terugbrengen naar moerassen, bossen en grasland. Maar misschien is het ook niet nodig om de kraan de hele tijd open te laten staan en het kostbare grondwater continu te laten weglopen. Peilgestuurde drainage is een van de manieren om slimmer en dynamischer om te gaan met het waterpeil in gedraineerde velden daar waar het grondwater voldoende dicht bij de oppervlakte zit, de bodem voldoende snel reageert en de helling klein is. Maar hoe effectief is peilgestuurde drainage om de oogst te verbeteren en meer water vast te houden op de locaties waar de techniek in theorie toepasbaar is? Dat onderzocht Erika Rodriguez-Lache (ILVO) met het bodem-plant model SWAP.
Erika: 'Het is onmogelijk om experimenten op te zetten in alle mogelijke weersomstandigheden en alle bodemtypes. We kunnen wel een virtuele wereld creëren waarin we die combinaties systematisch vergelijken en zo de efficiëntie van de techniek onderzoeken.'
Met haar digitale tweeling van mais die groeit in een hele reeks van Vlaamse bodems, weersomstandigheden en grondwaterstanden onderzocht ze de effectiviteit van peilgestuurde drainage en het effect van hoe we dat peil precies beheren. Zo stelde ze vast dat peilgestuurde drainage meestal niet tot een betere oogst leidt. Enkel op zandige bodem is het effect op de plant gemiddeld positief volgens het model. Bij de andere bodemtypes weegt het negatieve effect van zuurstofstress meer door dan het positieve effect bij droogte in de meeste jaren. Naast het bodemtype, speelt ook de timing van het verlagen/verhogen van de grondwatertafel, het niveau van de put en het weer een rol. Zuurstofstress kan dan weer deels vermeden worden door de controleput preventief open te zetten bij zware regenval tijdens het groeiseizoen, maar dan vermindert de wateropslag, en het voordeel voor de plant, meestal in latere, droge periodes.
Erika: ’Het negatieve effect door zuurstofstress moeten we nog verder valideren in veldexperimenten. Het zou kunnen dat het model de capaciteit van planten om hun wortelsysteem en hun transpiratie aan te passen aan de nattere omstandigheden onderschat. Als dat zo is, zou de agronomische impact ook beter uitvallen dan we momenteel inschatten.’
Peilgestuurde drainage zorgt wél altijd voor meer grondwatervoeding en minder afvoer van water. De grondwatervoeding neemt doorheen het jaar gemiddeld 30 tot 45% toe vergeleken met reguliere drainage op plaatsen waar de techniek toepasbaar is. Het effect op het watersysteem is zeker positief. De vraag is dus vooral wie voor de kosten en het beheer van dergelijke systemen moet opdraaien? Is het de boer die slechts een geringe meerwaarde kan creëren met de maatregel op zijn bedrijf en er wel kosten en werk aan heeft, de overheid die de landbouwbestemming bepaalde, maar ook veranderende maatschappelijke eisen moet inlossen, de verwerkende industrie die duurzaam geteelde voedingsproducten wil vermarkten, de consument die betaalbaar en gezond wil eten zonder het milieu te schaden of misschien een combinatie?
Erika: ’We zien zeker interesse en stielkennis bij landbouwers, ook wat waterbeheer betreft. Maar de onzekerheid over vergunningen, kosten en meerwaarde blijft groot. Om hun ervaring met wetenschappelijk onderzoek te verrijken, zullen we moeten vertrekken vanuit de noden en realiteit van het landbouwbedrijf. Daar komt heel wat bij kijken!’
Binnen het project OP-PEIL werken we nu aan een rekentool met meer gewassen en mogelijke waterpeilen, in samenwerking met Bodemkundige Dienst van België. Deze tool zal ook beschikbaar zijn via WaterRadar en moet het mogelijk maken om landbouwers over de streep te trekken die niet zeker zijn of de techniek al dan niet toepasbaar is voor hen. De finale beslissing tot omvorming nemen we dan na een terreinbezoek, want elke situatie is anders en het model moet nog steeds getoetst worden aan de realiteit voor we tot actie overgaan.
Meer weten of zelf aan de slag?
Wil je meer weten over peilgestuurde of klimaatadaptieve drainage of wil je zelf aan de slag en wil je daarbij graag begeleiding? Surf dan snel naar de OP-PEIL projectwebsite.
De geschiktheidskaart voor peilgestuurde drainage vind je op WaterRadar (klik icoon ‘Vraag en Aanbod’ en selecteer ‘PGD’). Met deze kaart kun je nagaan of de installatie van peilgestuurde drainage kansrijk is op een bepaald perceel. Zoek gerust je eigen perceel op en laat ons weten of de inschatting op de kaart overeenkomt met jouw ervaring. Verbeteringen zijn nog steeds mogelijk!
