Post-coronamobiliteit: kunnen we de omslag maken naar een duurzamere mobiliteit?

Ze bundelden hun bijdragen in een gratis e-book: Post viraal naar een nieuw normaal. Wtnschp zet de komende maanden een handvol artikels in de kijker. In deze bijdrage vraagt Cathy Macharis zich af of we na de crisis de omslag kunnen maken naar een duurzamere mobiliteit.

Angst was overheersend tijdens de coronacrisis: angst voor al die plotse veranderingen die zich voordeden in ons persoonlijk en maatschappelijk leven. De hoop leefde dat het snel voorbij zou gaan. Maar de terugkeer naar ‘business as usual’ is voor velen een even groot schrikbeeld.

De coronacrisis heeft ons veel lessen geleerd die we best onthouden omdat ze, bijvoorbeeld, kunnen bijdragen tot een transformatie naar een duurzamer mobiliteitssysteem.  Ze bracht ons stilte, betere luchtkwaliteit, minder heen en weer rennen, niet in de file staan, … Laat dat nu niet allemaal snel terugkomen.

De coronacrisis leidde tot de vaststelling dat drastische ingrepen in de samenleving soms noodzakelijk, maar ook mogelijk zijn. Om naar een duurzamer mobiliteitsbeleid te gaan, structureer ik de maatregelen volgens drie V’s: vermijden, verschuiven en verschonen.

De coronacrisis leerde ons opnieuw naar nabijheid te gaan: “Blijf in uw kot en als je toch een essentiële verplaatsing maakt, hou die zo kort mogelijk. Wandelen of fietsen doe je liefst in je eigen omgeving.” Mensen herontdekten hun buurtwinkels, leerden hun buren kennen, en leerden lokale landbouwproducten appreciëren.

Telewerken en videobellen werden de norm: er gingen grappige filmpjes rond over de nadelen van telewerken, zoals luidruchtige kinderen of verslapte aandacht tijdens het vergaderen. Maar we mochten ook kennismaken met de vele voordelen: geen onnodige verplaatsingen en makkelijk te plannen. Natuurlijk waren er al mensen vertrouwd met thuiswerken, maar nu ging het over hele weken. Voor zo’n 40% van de Belgen was dit meer dan vroeger. Het vertrouwen van de werkgever is meestal een belangrijke barrière voor een grootschalige introductie. Dankzij de crisis moest dat vertrouwen wel gegeven worden. En waarschijnlijk werd het ook niet beschaamd. 

Uit een onderzoek in Nederland blijkt dat de meeste mensen overwegend positief zijn over telewerk en in de toekomst meer willen thuiswerken. Ook in België geeft het merendeel aan dat ze hopen om ook na de coronacrisis af en toe te kunnen thuiswerken. Wel zijn ze bezorgd over stress door die grensvervaging tussen privé en werk, maar hopelijk valt dat mee eens de kinderen terug naar school mogen.

In de privésfeer werden we creatief online: online yoga, online meditatie, online dans, e-apero en online fuiven. Het is allemaal mogelijk. En ja, een knuffel of fysieke ontmoeting kan goed doen, maar voor veel zaken is het online gebeuren een zegen en (hopelijk) een blijver. Want het kan, zo blijkt, heel wat onnodige verplaatsingen vermijden.

Laat ons verschuiven naar meer milieuvriendelijke transportmodi zoals het openbaar vervoer, fietsen en wandelen. En ja, dat wordt wat moeilijker na corona: er is meer kans op besmetting, dus durven mensen nog het openbaar vervoer nemen? We hebben het nochtans nodig als ruggengraat van een duurzaam mobiliteitssysteem. We kunnen deze crisis aangrijpen om aan het gezondheidsaspect van het openbaar vervoer te werken:

Ten eerste moet de capaciteit opgedreven worden. Niemand wil als sardientjes in de trein, metro, tram of bus zitten. Ten tweede kunnen we ontsmettingsgel in de rijtuigen voorzien, en ook het gebruik van mondmaskers zal nu standaard worden. Ten derde moeten we het aantal passagiers monitoren (met een automatisch telsysteem, camera’s of gewicht monitoren). Zo kunnen gebruikers die informatie raadplegen om een rijtuig uit te kiezen bij het opstappen. In sommige landen denken ze na over een reservatiesysteem om overvolle bussen te vermijden. De angst voor het openbaar vervoer zal nog even blijven. Maar ik verwacht dat, net zoals na de aanslagen op de metro van 22 maart in 2016, dat vertrouwen zal terugkeren.

Als we dan toch wagens gebruiken, laat het dan de meest milieuvriendelijke zijn. De transitie naar elektrische wagens is onontbeerlijk om de klimaatdoelstellingen te halen. Op het vlak van luchtkwaliteit is het ook een winner. Je zou kunnen zeggen dat de coronacrisis wat dat betreft niet veel verandering zal teweegbrengen, maar ook daar zie ik een hefboom. Ten eerste omdat mensen zich bewust zijn geworden van het belang van de luchtkwaliteit voor hun levenskwaliteit. En ten tweede omdat er opening komt in een relancebeleid dat economische doelstellingen dient te koppelen aan gezondheids- en ecologische doelstellingen.

De hele coronacrisis is immers catastrofaal op economisch vlak. Een herstelbeleid is absoluut nodig, maar liefst geheel gericht naar de duurzame sectoren. Dus als de autosector steun vraagt, dan kan dat  voor de productie van elektrische voertuigen die niet te zwaar zijn, maar zeker niet voor wagens die vervuilend zijn. De autoverkoop is tijdens de coronacrisis met 90% gedaald, maar in Wuhan ging die verkoop en het gebruik al snel terug de hoogte in. De snel aanzwellende files in België na het geleidelijk opheffen van de maatregelen zijn evenmin hoopgevend.

Choquerend is ook de vraag naar steun vanuit de luchtvaartsector. De sector is verantwoordelijk voor 2,5% van de CO2-uitstoot en is één van de snelst groeiende sectoren. Belgen reisden in 2019 drie keer meer met het vliegtuig dan in 2009. Ticketprijzen zijn nog nooit zo laag geweest. Er worden ook geen accijnzen op kerosine geheven en op tickets moet zelfs geen BTW betaald worden. Een grote negatieve impact hebben op de maatschappij, zonder positieve bijdrage, maar wel financiële steun vragen aan diezelfde maatschappij … Het schaamrood zou hen beter staan dan zelfverzekerende CEO’s die aan de regeringen geld vragen. Ja, er is nood aan tewerkstelling. Maar in een transformatie laat je sowieso werknemers van verouderde sectoren mee transformeren naar de duurzame sectoren van de toekomst.

De coronacrisis heeft ons niet alleen veel geleerd over onze eigen mobiliteit, maar heeft ook een enorme impact gehad op het goederenvervoer. Online aankopen beleefden hun definitieve doorbraak dankzij corona. Uit ons onderzoek blijkt dat e-commerce niet per se minder duurzaam is dan aankopen doen in een fysieke winkel, net door al de verplaatsingen met de wagen naar de winkel. Helaas deden we vooral onze aankopen bij buitenlandse webshops zoals Bol.com, Amazon en Zalando. Ik zeg helaas, want qua duurzaamheid zijn er weer langere afstanden afgelegd en economisch gezien brengt het geen tewerkstelling met zich mee.

Die sterke positie van buitenlandse webshops in ons land heeft een historische reden. Belgen waren trager in online shoppen dan de buurlanden, waardoor Belgische initiatieven later kwamen en de grote e-fullfillment centers in het buitenland gelegen zijn. De oproep van Wouter Torfs om vooral lokaal te kopen heeft mogelijk iets bijgedragen, maar onvoldoende. Gemiddeld zagen alle Belgische webshops samen een stijging van 10% tijdens de lockdown. De koerierdiensten hadden bovendien moeite om die sterke stijging van de vraag bij te houden, met zware vertragingen tot gevolg. Die stijging was in België ook groter dan in het buitenland, omdat we onze historische achterstand op korte tijd inhaalden.

De coronacrisis heeft ons veel geleerd en heeft mogelijks de kracht om ons naar een duurzamere levensstijl te begeleiden. Bij alle crisissen – zij het een levenscrisis zoals een burn-out, een scheiding, een overlijden, of een maatschappelijke crisis zoals een natuurramp – krijg je te maken met zaken die je nooit meer wil meemaken. Maar er zijn ook zaken waarvan je beseft dat ze essentieel voor je zijn, die je nog meer gaat koesteren, en er zijn zaken die je kan loslaten omdat je het belang ervan overschat had. Sommige mensen zullen terug willen keren naar vroeger, maar anderen zullen dit nieuwe verplaatsings- en aankoopgedrag blijven volgen. De overheid kan die duurzame transformatie aanmoedigen richting meer leefbaarheid en duurzaamheid. Dit is het moment.

FOTO BOVENAAN: © SHUTTERSTOCK.COM