Vrouwen worden onvruchtbaar in de helft van hun leven. Volgens de zogenaamde grootmoederhypothese verhogen oma’s de overlevingskansen van hun kleinkinderen. In Oeganda is nu een groep apen ontdekt die eveneens de menopauze kennen. Die ontdekking brengt de grootmoederhypothese aan het wankelen.
Beeld: Ma Rainey, een onvruchtbare vrouwtjes-chimpasee Kibale National Park (Oeganda), samen met haar volwassen zoon Wes. Credit: Kevin Langergraber, Arizona State University
Vrouwen blijken niet zo uniek als het op de menopauze aankomt. Na orka’s en andere dolfijnachtigen blijken nu ook sommige chimpansees op een bepaald moment in hun leven onvruchtbaar te worden. Amerikaanse wetenschappers bestudeerden de Ngogo, een groep wilde chimpansees in het Kibale Nationaal Park in Oeganda. De vrouwtjes krijgen er na hun 45ste zo goed als geen jongen meer, maar ze leven vaak nog tot hun zestigste. Dat is niet zo bij andere bestudeerde groepen chimpansees. Dat er sprake is van een menopauze, blijkt uit de analyse van de urine van de chimpansees. De oudere wijfjes hebben, net als postmenopauzale vrouwen, een veel lager gehalte van de geslachtshormonen oestrogeen en progesteron dan hun jongere soortgenoten. Gemiddeld, stellen de onderzoekers, leven deze chimpansee-vrouwtjes twintig procent van hun leven in de postmenopauze.
Domme zet
In het licht van de evolutie lijkt de menopauze een domme zet. Als je tot op hoge leeftijd kinderen kunt krijgen, zal je je genen veel meer verspreiden dan wanneer je op een bepaald moment onvruchtbaar wordt. Bij mensen wordt de menopauze gewoonlijk verklaard met de grootmoederhypothese. Bij onze verre voorouders, de jager-verzamelaars, konden oudere vrouwen die niet voor hun eigen kind moesten zorgen, de overlevingskansen van de kinderen van hun dochters vergroten. Door te babysitten, door voedsel te verzamelen en te delen, of door zich in te zetten voor de hele (vaak genetisch verwante) groep waarin ze leven.
Maar … dat is niet zo bij chimpansees. De Ngogo-oma’s zijn niet betrokken bij de zorg om hun kleinkinderen, melden de onderzoekers. Moet de grootmoederhypothese op de schop? En welke andere mogelijke verklaringen kunnen er zijn voor het bestaan van de menopauze?
Wijfjes die zich niet meer hoeven bezig te houden met hun jongen, kunnen zich wijden aan het delen van hun kennis en ervaring met hun groep
Er worden enkele mogelijkheden geopperd. Misschien stoppen oudere wijfjes met voortplanten om competitie met jongere, verwante, wijfjes te vermijden. Andere mogelijkheid: wijfjes die zich niet meer hoeven bezig te houden met hun jongen, kunnen zich wijden aan het delen van hun kennis en ervaring met hun groep. Dat is ook wat gebeurt bij orka’s, een van de andere weinige diersoorten die een menopauze kennen. Daar worden oudere wijfjes de matriarch van de groep. Ze gaan die groep, die grotendeels uit hun familie bestaat, leiden en hun kennis doorgeven. Op die manier dragen ze bij aan het overleven van de groep, en dus de genenpool. Of dat ook opgaat voor de Ngogo-chimpansees, moet toekomstig onderzoek uitwijzen.
