Tanker trotseert Arctische winter

In de zestiende eeuw was het de natte droom van de Hollanders: een verbinding met het Verre Oosten via een noordelijke zeeroute. Onder leiding van Willem Barents (±1550-1597) organiseerde men drie expedities om de noordoostelijke doorvaart te vinden. Helaas deed men dat tijdens de Kleine IJstijd (1270-1920), een natuurlijke mondiale klimaatsverandering waarbij de gemiddelde temperatuur zo’n 2^oC kouder was dan in de er aan voorafgaande Warme Middeleeuwen (1070-1270). Het gevolg was dat zijn pogingen niet het verwachte resultaat hadden, maar wel heroïsche verhalen en nieuwe ontdekkingen opleverden, zoals Spitsbergen en walvissen voor de traan. Dat slechte klimaat verhinderde de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden er niet van om in de 17^deeeuw een bloeiperiode door te maken op het gebied van handel, wetenschap en kunsten.

De reis van de LNG-tanker Christophe de Margerie verliep in de afgelopen maand onder een heel ander gesternte. Op 19 februari voltooide het uiterst moderne schip met de hoogste, Russische, Arc7 ijsklasse, een experimentele reis in het hartje van de winter. De tanker transporteerde 172.600m3 vloeibaar aardgas (LNG), van Sabetta op het Russische Yamal Schiereiland langs de Siberische kust, naar Jiangsu in China en terug. Op zijn barre tocht werd de tanker deels vergezeld door de van 1989-2007 gebouwde, Russische atoomijsbreker 50 Let Pobedy. In het Nederlands betekent dat: 50 Jaar van Overwinning. Een herinnering aan de ook toen al tanende macht van de voormalige Sovjet-Unie.

Rusland zet al jaren in op de ontginning van de gigantische olie- en gasvoorraden in het poolgebied, diep onder de eeuwig bevroren permafrost. Voor het transport worden pijpleidingen aangelegd en wordt een infrastructuur ontwikkeld waarmee transport over de Arctische oceaan gedurende het gehele jaar mogelijk zal zijn. Maar die ontwikkelingen gaan niet van een leien dakje. Zo werd de bouw van de 50 Let Pobedy herhaaldelijk vertraagd door politieke omwentelingen. Uiteindelijk kwam het schip pas in 2007 in de vaart. Het is, tot de nieuwe klasse nucleaire ijsbrekers het volgende jaar operationeel worden, de grootste ijsbreker ter wereld. De huidige door de mens veroorzaakte, klimaatverandering zorgt in tegenstelling tot de reizen van Willem Barents, nu echter voor rooskleurige vooruitzichten van de Noordelijke Zeeroute, omdat het zeeijs grotendeels verdwijnt. 

In de meeste Westerse media werd er weinig aandacht gegeven aan deze toch wel bijzondere en belangrijke reis van de Christophe de Margerie. Dat was anders in de Noorse Barents Observer die er veel aandacht aan besteedt. Het schip is de eerste van een reeks van 15 ijsversterkte tankers van de Franse oliemaatschappij Total, die gas van het Yamal LNG-project vervoert. Sovcomflot een Russische reder in Sint-Petersburg die gespecialiseerd is in het vervoer van olie, olieproducten en LNG, is de reder van de schepen. Het in Zuid-Korea gebouwde schip vaart onder de Cypriotische vlag en bereikt in het ijs een snelheid van 5,5 knopen (10 km per uur); in ijsvrije gebieden is dat bijna 20 knopen (37 km per uur). Dat de Russische overheid de ontwikkeling van de aardgasvelden belangrijk vindt, blijkt door de aanwezigheid van president Vladimir Poetin bij de indienststelling van het schip.

Aan de naam van deze tanker is een bizar verhaal verbonden. Het is genoemd naar Christophe Jacquin de Margerie, de CEO van de Franse oliemaatschappij Total. S.A. Hij was een succesvolle zakenman. Maar hij werd vooral bekend toen hij en 15 andere hoofden van Franse bedrijven, op 23 juli 2011 de Franse regering vroeg om meer belastingen te mogen betalen. Op 20 oktober 2014 bezocht hij de Russische premier Dmitry Medvedev in zijn landhuis bij Moskou. Het gesprek ging over nieuwe investeringen tijdens de Westerse sancties tegen Rusland, vanwege de onrust in het oosten van de Oekraïne. Frankrijk heeft evenals China, grote belangen in de Yamal LNG-projecten, waarbij het Russische bedrijf Novatek NV steeds een meerderheidsbelang heeft. Bij het vertrek van de luchthaven Vnoekovo, werd de opstijgende Falcon 50 zakenjet aangereden door een dronken sneeuwploeg. Het vliegtuig kantelde en vloog in brand. Niemand overleefde het ongeluk.

De Christophe de Margerie verliet op 5 januari onder leiding van kapitein Sergey Gen met een bemanning van 32 personen, de terminals in de haven van Sabette. Het voer op eigen kracht naar de Chinese haven Jiangsu, waar het werd gelost. Op 27 januari begon het aan de terugreis. Op 7 februari bereikte het schip de oostelijke toegang tot de Noordelijke Zeeroute, die wordt gemarkeerd door Kaap Dechez in de Beringstraat. Deze kaap was door de Engelse ontdekkingsreiziger James Cook (1728-1779) ontdekt en de ‘East Cape’ genoemd. Maar in 1898 besloot De Russische tsaar Nikolaas II (1868-1918) de naam te vervangen door die van de eerste Europeaan, Semyon Dezhev (c. 1605-1673) die in 1648 de kaap ronde. De tsaar en zijn gezin werden tijdens de Russische Revolutie in 1918 vermoord, waarna de Sovjet-Unie ontstond.

In de Beringstraat werd de tanker opgewacht door de 50 Let Pobedy met kapitein Dmitry Lobusov. Samen voeren ze de Arctische wildernis in. Navigeren door het ijs is niet eenvoudig. Het ijs verandert voortdurend en is onvoorspelbaar. Dat kan tot op zekere hoogte worden gevolgd met satellieten zoals de ESA Sentinal-1 satelliet die om de paar dagen een opname maakt. Twee weken later meerden ze twee dagen te laat, op 19 februari aan in de haven van Sabette. Onderweg sneedt de tanker met het grootste gemak door twee meter dikke ijslagen. Op de heen-als terugreis kreeg het schip in zowel de Chukchi Zee als de Oost-Siberische Zee bij temperaturen van-20 °C tot -30 °C te maken met één- en meerjarig zeeijs met ijsruggen en ijsheuvels. Twee dagen later begon het 300 meter lange en 50 meter brede schip geladen met 172,600 m³ LNG, aan de volgende reis.

Het Yamal gasveld ligt in de delta van de Ob dat, samen met haar zijrivier de Irtysj, een van de grootste riviersystemen ter wereld is. De oorsprong ervan ligt in het Centraal-Aziatische Altajgebergte. Het Yamal-LNG-project werd in 2013 gestart. Er zijn drie installaties voor het vloeibaar maken van aardgas, dat vervolgens per schip wordt getransporteerd naar vooral China en Japan. De Belgische baggerbedrijven Jan de Nul en DEME hebben de havens aangelegd. De haven van Zeebrugge wordt gebruikt voor de overslag van het LNG, tijdens de bijna tweemaal zo lange reis naar Azië, via het Suezkanaal. In 2020 werd er 18 miljoen ton LNG getransporteerd. Rusland verwacht daar veel van. Het ontwikkelt hiervoor nieuwe gasvelden zoals Yamal-2  en andere infrastructuur waaronder 18 nieuwe, hypermoderne tankers. Het wil naast de VS, Brunei en Australië een grote speler worden op het terrein van de aardgasproductie.

Een probleem is dat Rusland voor de ontwikkeling van de vele nieuwe gasvelden in het Arctische gebied afhankelijk is van Westerse technologie en buitenlandse investeerders. De kosten van het ontwikkelen van het Yamal LNG-project bedroegen zo’n US$ 27 miljard. Novatek heeft hierin een belang van 50,1%. Het Franse Total en de China National Petroleum Corporation, nummer drie op de ranglijst van olie-industrieën, hebben elk een belang van 20%. De resterende 9,9% is in handen van het Chinese Silk Road Fund. Novatek en daarmee Rusland, streeft ernaar om in 2035 een productie van 140 miljoen ton te bereiken en daarmee een wereldspeler te worden naast de VS. Opvallend is het grote belang van China, dat tegelijkertijd zijn invloed in het Arctisch gebied systematisch versterkt. Ook Rusland dat in tegenstelling tot China wel aan de Arctische oceaan grenst, claimt ondertussen grote delen van die oceaan, vanwege de erin aanwezige grondstoffen.

We herinneren ons allemaal de grote branden in het afgelopen jaar in Siberië en het nu nog uitzonderlijk hitterecord van maar liefst 38^oC op 20 juni, in Verchojansk. Hier worden sinds 1885 dagelijks meteorologische metingen verricht. Het is een onooglijk stadje met rond de 1500 inwoners aan de Yana rivier. Onder de tsaren was het een verbanningsoord voor dissidenten. Als beloning kreeg het in 1817 stadsrechten. Het is een stad in het permafrost gebied. Er heerst een landklimaat met extreme temperatuurverschillen. In de winter is de gemiddelde temperatuur ongeveer −45^oC; in de zomer is dat rond de 17^oC. Maar dat verandert nu onder invloed van de klimaatopwarming en de polaire uitvergroting ervan. Hierdoor zijn de effecten van de klimaatverandering twee maal zo sterk als elders. In de afgelopen tien jaar is als gevolg hiervan, is de gemiddelde temperatuur in Siberië met maar liefst 0.75^oC gestegen.

Vorig jaar publiceerde een internationaal team van onderzoekers onder leiding van de Noor Jaroslav Obu, een nieuwe kaart van de permafrost rond de Arctische Oceaan. Permafrost is een complex, ondergronds verschijnsel op hoge breedtes op zowel het land als in de zeebodem. Volgens de algemene definitie gaat het om grond die ten minste gedurende twee opeenvolgende jaren niet ontdooit. Maar het verschijnsel varieert enorm. Zo heeft de Permafrost in Noord-Noorwegen een temperatuur die net onder het vriespunt ligt, terwijl in Siberië de permafrost vaak kouder dan -10^oC is. De nieuwe kaart met een resolutie van 1 km², berust zowel op waarnemingen met satellieten als het gebruik van geavanceerde modellen. Directe waarnemingen van de temperatuur van de permafrost kunnen alleen genomen worden door middel van boorgaten.

Permafrost fungeert als een diepvriezer voor dood organische materiaal dat zich er in de loop van duizenden jaren heeft opgehoopt. De dooi leidt tot het vrijkomen van duizenden mammoettanden waar in China prachtige kunstwerken van worden gesneden, en complete diepgevroren mummies van mammoeten, wolven, enz. De conservatie ervan is zo goed dat men zelf genetische informatie terugvindt. Sommigen dromen er dan ook van deze dieren weer tot leven te wekken.

Onderzoek uit 2014 toont aan dat er in de permafrostgebieden bijna tweemaal zoveel koolstof is opgeslagen dan er nu in de atmosfeer aanwezig is. Het is vooral de gigantische hoeveelheden methaan die onderzoekers zorgen baadt. Door de huidige snelle opwarming zal dat gas in de ontdooiende grond vrij komen en de klimaatverandering versnellen. Dat zal niet alleen op het land, maar ook in de warmer wordende zee gebeuren. Het is ook die warmer wordende oceaan die de Groenlandse ijskap steeds sneller doet afsmelten, zoals blijkt uit een onderzoek dat in januari in Science Advances gepubliceerd werd. En zo wordt er een doos van Pandora geopend, waarvan we de gevolgen niet kunnen overzien.

Eind mei 2020 lekte er 23.000 ton dieselolie uit een opslagtank van een energiecentrale van Nornickel bij de Siberische stad Norilsk. Het is één van de meest vervuilende bedrijven van Rusland. Door het smelten van ertsen werd er in 2018 ongeveer 1,67 miljoen ton zwaveldioxide uitgestoten, wat bijna 2% van de mondiale uitstoot is. Hierdoor ontstaat er zure regen en smog. Op satellietfoto’s is de enorme milieuschade goed te zien. Norilsk is een op de permafrost gebouwde industriestad met ruim 135.000 inwoners, in Siberië. Het is een door de geschiedenis beladen stad omdat het is ontstaan uit de beruchte Goelagkampen die rond de stad lagen. Het ligt in een gebied met gigantische delfstoffenvoorraden, waarvan nikkel, koper en palladium de belangrijkste zijn. Maar op 20 mei ontdooide de permafrost onder invloed van de maandenlange hittegolf en brak een opslagtank doormidden. Dat leidde tot een ongekende milieuramp, die wel wordt vergeleken met de beruchte ramp van de Exxon Valdez op 24 maart 1989 voor de kust van Alaska. President Poetin greep in om schade aan het kwetsbare Arctische marien milieu te voorkomen.

Verassend was de uitkomst van een gedetailleerd Zweeds onderzoek in een moerasgebied in het Noord-Zweedse natuur- en permafrostgebied Stordalen Mire bij Abisko dat het afgelopen jaar werd gepubliceerd in Nature Communications. Hieruit blijkt dat we de CO₂-uitstoot uit de permafrost hebben onderschat door de activiteiten van micro-organismen. Wat is het geval? Het was al lang bekend dat micro-organismen een sleutelrol spelen bij het vrijkomen van CO₂ als permafrost smelt. Zij zetten dan immers dode planten en ander organisch materiaal om in broeikasgassen, zoals methaan, lachgas en kooldioxide. Hierbij nam men aan dat het ijzermineraal koolstof aan zich bindt waardoor de uitstoot wordt beperkt. Maar dat blijkt nu niet het geval te zijn Het gevolg is dat er nog meer CO₂ vrijkomt. De hoeveelheid wordt geschat op ergens tussen twee en vijf keer de hoeveelheid koolstof, die nu jaarlijks vrijkomt door emissies van fossiele brandstoffen.

Dit jaar wordt cruciaal jaar. De door de coronacrisis uitgestelde 26^ste klimaatconferentie COP 26, zal van 1 tot 12 november in Glasgow plaatsvinden. Hier zullen de landen die er aan deelnemen, hun geactualiseerde nationale bijdragen (NDCs) moeten inleveren. Uit het onlangs door de VN gepubliceerde NDC Synthesis Report, blijkt dat het niet goed gaat. Slechts 75 partijen die gezamenlijk 30% van de CO₂-uitstoot vertegenwoordigen heeft geactualiseerde nationale plannen ingediend. De Europese Unie is één van de grote uitzonderingen, alhoewel er lidstaten of regio’s zoals Vlaanderen zijn, die het behoorlijk laten afweten. Er is dan ook een dringende oproep gedaan om het ambitieniveau te verhogen zodat we binnen de afspraken van het akkoord om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 tot 2,0^oC, blijven.

De bovengeschetste reis van de Christophe de Margerie die slechts een schakeltje is in een explosie van exploitatie activiteiten in de Russische permafrost wildernis, laten een geopolitieke ambitie zien die haaks staat op wat er in Parijs is afgesproken. Deze activiteiten met afzetgebieden in Azië, India en Zuid-Amerika, omvatten immers de hele wereld. Een vrijwillige kentering in het gebruik van fossiele brandstoffen is nauwelijks te zien. Zelfs de CO₂-afname door de coronacrisis is slechts een verwaarloosbare, kortstondige aarzeling in de nog steeds stijgende lijn van die uitstoot. Ook het genot van een glimp in een andere wereld, waarin luchtvervuiling drastisch verminderde en duizenden doden voorkomen werden, of het genieten van een strakblauwe lucht zonder condensatiestrepen van het gigantische vliegverkeer, helpen blijkbaar niet om politici van gedachten te doen veranderen.

En toch staan alle lichten op rood. Wetenschappelijk onderzoek blijft duidelijk maken dat het zo niet verder kan. Wetenschappelijk onderzoek schetst de teloorgang van het leven in de oceaan en op het land. Ja, zelfs van de onomkeerbare kantelpunten in de snel veranderende oceaan zelf. Wetenschappelijk onderzoek rijkt oplossingen aan, zoals een kringloopeconomie en consuminderen. Jongeren en grootouders blijven protesteren. Teneinde raad gaat men naar de rechter. Het aantal klimaatrechtszaken is in de afgelopen drie jaar internationaal gezien, verdubbeld. Ook in ons land komt na zes jaar bureaucratische tegenwerking door de vele regeringen, de Klimaatzaak deze maand eindelijk voor. Eigenlijk is het schandalig dat dit nodig is om gezamenlijk te werken aan een goede toekomst voor je kinderen en kleinkinderen en een rechtvaardige verdeling van de kosten en kansen die de noodzakelijke duurzaamheidstransitie met zich meebrengt.