2024 was het recordjaar van knokkelkoorts, een tropische ziekte veroorzaakt door het denguevirus en overgedragen door steekmuggen. Een heuse ‘muggenfabriek’ kan de ziekte helpen bestrijden.
Infectie leidt tot hoge koorts, huiduitslag en gewrichtspijn en is in zeldzame gevallen fataal. Door klimaatopwarming en toenemende urbanisatie en mobiliteit kunnen zowel de muggen als het virus zich beter verspreiden en sneller voortplanten. Conventionele bestrijding blijkt niet effectief, dus er is een hoge nood aan nieuwe oplossing. En die werd gevonden in de natuur zelf. Zo kunnen bepaalde Wolbachia bacteriën, die in de cellen van vele insecten leven, de levensduur en voortplanting van hun gastheer danig beperken. Bovendien zijn sommige bacteriën op hun beurt geïnfecteerd door virussen, die de ontwikkeling van andere virussen kunnen afremmen.
Wetenschappers isoleren Wolbachia bacterien uit fruitvliegen, waarin ze van nature voorkomen, en injecteren deze in de eitjes van de muggen die dengue overdragen. Deze worden dan uitgezet in gebieden met hoge dengue infecties. Wilde muggenvrouwtjes die paren met geïnfecteerde mannetjes leggen eieren die niet uitkomen, terwijl geïnfecteerde vrouwtjes de bacterie doorgeven aan hun nakomelingen. Zo verspreidt Wolbachia zich geleidelijk door de muggenpopulatie. Deze aanpak bleek zeer succesvol in pilootstudies in Indonesië, Australie, China en andere landen, waar dengue en andere virale infecties drastisch daalden.
In Brazilië, waar dit jaar alleen al 10 miljoen infecties en meer dan 5500 doden geregistreerd zijn, wordt daarom een heuse ‘muggenfabriek’ gebouwd die in 2025 volledig operationeel moet zijn. Jaarlijks zou deze vijf miljard gemanipuleerde muggeneitjes moeten produceren. Dit zou een grote doorbraak kunnen betekenen, en vele levens kunnen redden.
Het is een illustratie van de paradigmaverschuiving die de laatste twee decennia heeft plaatsgevonden in ons begrip van biologische systemen. Organismen worden niet langer gezien als afgelijnde eenheden, maar eerder als ‘holobionten’: individuele soorten die het resultaat zijn van interacties tussen een gastheer en alle micro-organismen die erop of erin leven, zoals bacteriën, virussen en schimmels. Naast nieuwe filosofische of existentiële beschouwingen, bracht dit inzicht dus ook praktische toepassingen met zich mee, zoals de muggenfabriek. Biologische bestrijding is echter niet zonder gevolgen. Alles is actie en reactie in de evolutie. Bovendien werkt deze techniek slechts voor een aantal ziektevectoren. Ondanks alle vooruitgang zullen we nooit alle infectieziektes kunnen elimineren.
Daarom is het van groot belang om, naast investering in vectorbestrijding, vaccins en geneesmiddelen, mensen ook weerbaarder te maken. Dit kan door hen actiever te betrekken en hen beter te informeren. Er moet ingezet worden op heldere, inclusieve en toegankelijke communicatie over preventie, behandeling en symptomen. Daarom hoop ik voor 2025 op een nauwere samenwerking tussen dokters, biologen, virologen, gedragspsychologen, sociologen en communicatiespecialisten, maar bovenal op een doortastende aanpak van klimaatopwarming.
