Ongeveer de helft van alle fijnstof komt van houtkachels, dat leert een onderzoek door burgerwetenschappers in het Nederlandse stadje 's-Gravenpolder. Hun metingen beperken zich tot de wintermaanden in een buurt waar relatief veel hout gestookt wordt, te beperkt dus voor algemene conclusies. Maar dat hout stoken een grote impact heeft op de luchtkwaliteit is wel degelijk zo.
In totaal analyseerde men 400 uren aan metingen in de periode tussen november 2022 en mei 2023. Het onderzoek focust op fijnstof minder dan 2,5 micrometer groot – de zogenoemde PM 2,5 – omdat net deze deeltjes het schadelijkst zijn voor de gezondheid.
Er zijn wel een paar kanttekeningen te plaatsen bij het Nederlands onderzoek, verduidelijkt Frans Fierens, wetenschappelijk medewerker bij IRCEL (Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu). 'De gebruikte methodes zijn solide, maar 400 uur aan metingen is eigenlijk niet voldoende. Je zou over een geheel jaar moeten meten, en dat op willekeurige momenten. Zeker als je een verband wil leggen met mogelijke gezondheidseffecten, want lage langdurige concentraties fijnstof hebben een grotere impact dat kortstondige hoge waardes.'
Het is sowieso geen eenvoudige opgave om percentages te plakken op de bijdrage van houtkachels aan het fijnstof in de lucht. In Vlaanderen meet men systematisch de aanwezigheid van PM 2,5 partikels in de atmosfeer, maar die resultaten zeggen niet veel over de bron ervan. Daarvoor zijn meer gedetailleerde metingen nodig die specifieke chemische componenten opsporen die voornamelijk door het verbranden van hout vrijkomen. Op basis van meer gedetailleerd onderzoek schat men bijdrage van houtrook aan vervuiling door fijnstof in Vlaanderen op zeven tot tien procent gemeten op jaarbasis, een percentage dat logischerwijs hoger ligt in de winter, en op locaties waar veel gestookt wordt
Dat lijkt minder dramatisch dan de vijftig procent uit het Nederlands onderzoeksrapport, maar is nog altijd behoorlijk veel, zeker in gedachte houdend dat dit percentage lokaal veel hoger kan uitvallen in de wintermaanden. 'De groep PM 2,5 is een verzameling van een groot aantal componenten. Die zijn niet allemaal even schadelijk. Maar bijvoorbeeld roet is dat zeker wel, net als BaP (Benzopyrene), een kankerverwekkende polycyclische aromatische koolwaterstoffverbinding, die voornamelijk uit onvolledige houtverbranding afkomstig is.'
Natuurlijk niet per se onschadelijk
De discussie over houtkachels ligt er gevoelig, weet Fierens. 'Op de uitstoot van verkeer kan je geen gezicht plakken, maar als je buurman hout stookt, krijgt die vervuiling meteen een persoonlijk kantje. Er is ook zoiets als de natural fallacy, het idee dat wanneer een product natuurlijk is, het niet schadelijk kan zijn, want natuurlijk niet klopt. Bovendien gelden houtkachels als gezellig.'
Dat alles maakt het moeilijk om het publiek ervan te overtuigen dat we van houtverbranding af moeten. Toch lijkt het onvermijdelijk, aldus Fierens. 'We zagen hoe tijdens de energiecrisis vorig jaar plots weer meer gestookt werd, maar op termijn zal ook verwarming geëlektrificeerd worden. Dat gaat tijd kosten, want de levensduur van verwarmingssystemen is langer dan die van auto's. Maar we moeten stoppen met dingen te verbranden, zoveel is duidelijk.'
