Veel diersoorten zijn vernoemd naar dictators, slavenhouders of koloniale onderdrukkers. De tijd is gekomen om die dieren een andere naam te geven, vinden sommige biologen. Critici spreken van woke-waanzin.
Beeld: De think-billed longspur, voorheen de McCrown's longspur (Rhynchophanes mccownii). Imageselect.
Op de uitgestrekte grasvlakten van de Amerikaanse Great Plains leeft de McCown-ijsgors. Het onopvallende, grijsbruine vogeltje is niet veel groter dan een mus. Toch is het dier het onderwerp geworden van verhitte discussies en online scheldpartijen. En dat allemaal vanwege zijn naam.
De vogel is vernoemd naar de beroepsmilitair John Porter McCown, die in 1851 de eerste exemplaren verzamelde. McCown was een verdienstelijk amateurornitholoog, maar zijn biografie bevat ook minder fraaie bladzijden. Hij vocht als soldaat mee in de oorlogen tegen de Native Americans. En tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog koos McCown de kant van de zuidelijke staten, die streden voor het behoud van de slavernij. Zo’n man verdient geen ornithologisch eerbetoon, vinden velen.
Dat is ook de mening van de bioloog Robert Driver, die verbonden is aan de East Carolina University. Driver stuurde in 2018 een ‘Voorstel tot naamswijziging’ naar de AOS, de Amerikaanse ornithologische vereniging. ‘Mensen van alle achtergronden moeten ornithologisch onderzoek kunnen doen zonder schaamte of ongemak te voelen als ze de naam van de vogel horen’, schreef Driver. ‘Ik vraag daarom dat de Engelse naam van de vogel, McCown’s longspur, gewijzigd wordt.’
De AOS liet de zaak onderzoeken door een commissie van negen specialisten. De commissieleden brachten een hele reeks bezwaren naar voren tegen de voorgestelde naamsverandering. Een greep uit hun commentaren: ‘Ik zie geen bewijs dat John McCown rechtstreeks betrokken was bij de slavernij’; ‘George Washington had slaven, maar hij deed ook veel goede dingen, en ik ben geen voorstander van het wijzigen van de naam van Washington D.C.’; ‘Als we hiermee beginnen, waar stopt het dan?’
De commissie besliste uiteindelijk dat de naam McCown’s longspur behouden moest blijven. Daarmee leek de zaak beslecht. Maar het debat laaide weer op na de dood van George Floyd en de Black Lives Matter-manifestaties. In The Washington Post verscheen een opiniestuk van de biologen Gabriel Foley en Jordan Rutter, die opriepen alle ‘racistische’ Engelse vogelnamen, waaronder McCown’s longspur, te schrappen. Een vogelnaam die verwijst naar een persoon is een ‘standbeeld in woorden’, schreven Foley en Rutter. En mensen zoals John McCown verdienen geen standbeeld.
Negatieve reacties
Het opiniestuk lokte een zondvloed aan negatieve reacties uit. De befaamde evolutiebioloog Jerry Coyne deed het voorstel van Foley en Rutter af als woke-waanzin. Hij wees erop dat onze normen en waarden voortdurend veranderen: ‘Gaan we over 150 jaar opnieuw duizenden namen veranderen, omdat we het dan barbaars zullen vinden om vlees te eten?’ Het eindoordeel van Coyne was vernietigend: ‘De actie van Foley en Rutter zal ons geen zier helpen in de strijd tegen racisme. Ze willen alleen laten zien hoe moreel hoogstaand ze zelf zijn.’
Toch bleek de AOS gevoelig voor de argumenten van Foley en Rutter. De negenkoppige commissie werd opnieuw samengeroepen en bereikte nu de tegengestelde conclusie: de naam McCown’s longspur moest toch gewijzigd worden. De AOS gaf de vogel daarom een nieuwe Engelse naam: thick-billed longspur (letterlijk vertaald: diksnavelige ijsgors).
Daarmee zijn nog niet alle problemen opgelost. De wetenschappelijke naam van de vogel is Rhynchophanes mccownii en verwijst dus ook naar John Porter McCown. ‘Wetenschappelijke namen worden voornamelijk door specialisten gebruikt, maar het zijn net zo goed ‘standbeelden in woorden’ als de Engelse namen’, zegt bioloog Holly Doremus van de University of Berkeley.
Het lijkt dus logisch om ook die namen te corrigeren. Maar dat is niet eenvoudig, want wetenschappelijke namen kunnen bijzonder hardnekkig zijn. Dat bewijst het onfortuinlijke geval van de Hitlerkever.
Fascistische insecten
In 1937 publiceerde de Oostenrijkse entomoloog Oskar Scheibel een beschrijving van een nieuwe keversoort. De kleine, blinde kever was enkele jaren daarvoor ontdekt, in een grot in Slovenië. Scheibel gaf het dier de naam Anophthalmus hitleri. Dat deed hij om uitdrukking te geven aan zijn ‘diepe bewondering voor de heer rijkskanselier Adolf Hitler’.
Ieder weldenkend mens gaat er natuurlijk van uit dat de naam hitleri na de oorlog geschrapt is en vervangen door een meer aanvaardbaar alternatief. Maar dat is nooit gebeurd. Het belangrijkste obstakel is de gebrekkige regelgeving. De regels omtrent wetenschappelijke namen zijn vastgelegd in een soort wetboek, de Internationale Code voor Zoölogische Nomenclatuur. De Code is meer dan 120 pagina’s dik, maar er staan geen wetten in die het mogelijk maken om aanstootgevende namen te wijzigen.
En dus blijft de naam Anophthalmus hitleri voortbestaan, met nefaste gevolgen. Het dier is de mascotte geworden van de Sloveense fascisten. Op het internet circuleren foto’s van neonazi’s die trots poseren naast een afbeelding van ‘hun’ kever. Het insect is ook een felbegeerd verzamelobject. Liefhebbers van nazi-memorabilia betalen tot 1.500 euro voor een opgespeld exemplaar. De vraag is zo groot dat er illegaal jacht wordt gemaakt op de dieren. Er is zelfs al ingebroken in een museumdepot om specimens te stelen.
Anophthalmus hitleri is bovendien niet de enige controversiële wetenschappelijke naam. De vlinder Hypopta mussolinii kreeg zijn naam in 1927, als eerbetoon aan het ‘Genie van Italië’, Benito Mussolini. Andere dierennamen brengen hulde aan keizer Hirohito, koning Leopold II en de conquistador Hernán Cortés.
King of Pop
Moeten al deze namen nu op de schop gaan? Veel biologen staan, net zoals Jerry Coyne, huiverig tegenover ‘politiek correcte’ naamsveranderingen. Ze hebben geen zin in discussies over de daden en wandaden van een lange rij historische figuren.
Moet de heremietkreeft Mesoparapylocheles michaeljacksoni een andere naam krijgen, aangezien de King of Pop werd beschuldigd van kindermisbruik? Is George W. Bush – naar wie een kever werd vernoemd – een oorlogsmisdadiger, omdat hij onrechtmatig Irak binnenviel? En wat met de honderden soorten die naar Charles Darwin zijn vernoemd? De grondlegger van de evolutietheorie heeft immers enkele seksistische en racistische uitspraken gedaan in zijn boeken en brieven.
Het is duidelijk dat dergelijke discussies bijzonder veel tijd zouden kosten. Tijd die misschien beter kan besteed worden aan het bestuderen van onze wegkwijnende biodiversiteit.
Aan de andere kant is het natuurlijk absurd dat er anno 2022 nog soortnamen bestaan als hitleri en mussolinii. Het is misschien geen slecht idee om de Code aan te passen, zodat alvast de meest stuitende namen kunnen geschrapt worden. Zelfs Jerry Coyne lijkt hiervoor gewonnen. Op zijn blog schrijft hij: ‘Er zijn natuurlijk enkele mensen die niet geëerd mogen worden. Mocht er in Duitsland nog een Adolf Hitler-Hogeschool bestaan, dan zou ik me uiteraard niet verzetten tegen een naamsverandering.’
