Europa laat de drie belangrijkste neonicotinoïden enkel nog in serres toe, omwille van schadelijke effecten op bijen. Maar wat komt er in de plaats?
Neonicotinoïden zijn een van de meest gebruikte insecticiden ter wereld. Ze liggen al langer onder vuur omwille van schadelijke effecten op bijen en hommels. De Europese lidstaten keurden een voorstel goed om de drie belangrijkste – clothianidine, imidacloprid en thiamethoxam – enkel nog in serres toe te laten.
Eerder dit jaar besloot het Europese voedselveiligheidsagentschap (EFSA) na een analyse van de wetenschappelijke literatuur dat de drie insecticiden een groot risico voor honingbijen en wilde bijen vormen. Hun gebruik was al beperkt – tot gewassen die niet voor bijen aantrekkelijk zijn – maar wordt nu volledig verboden voor alle teelten in de open lucht.
Ruggengraat
‘Een goede beslissing’, vindt de Britse bijenexpert Dave Goulson (University of Sussex), auteur van onder meer Een verhaal met een angel en De vlucht van de hommel. ‘Er is overvloedig bewijs van zowel studies in het lab als in het veld dat neonicotinoïden schadelijk zijn voor bijen, en toenemend bewijs voor schadelijke effecten op vlinders, waterinsecten en insectenetende vogels. De Europese beslissing is logisch, gezien de evaluatie door EFSA en eerdere soortgelijke analyses van de impact van neonicotinoïden. Toch toont het aan dat de EU ruggengraat heeft, want de beslissing kwam er ondanks een enorme lobby van de agroindustrie.’
"Als deze neonicotinoïden simpelweg worden vervangen door soortgelijke stoffen zoals sulfoxaflor, cyantraniliprol of flupyradufuron, dan draaien we cirkeltjes"
‘Goed nieuws voor bijen, andere insecten en het milieu dus’, vindt Goulson. ‘Maar juich niet te vroeg. Als deze neonicotinoïden simpelweg worden vervangen door soortgelijke stoffen zoals sulfoxaflor, cyantraniliprol of flupyradufuron, dan draaien we cirkeltjes. De voorbije zeventig jaar hebben we een opeenvolging van nieuwe pesticiden gezien, die dan een twintigtal jaar laten worden verboden als de schadelijke effecten duidelijk worden. Die cyclus moeten we doorbreken. Wat we nodig hebben is een echt duurzame landbouw, met minimaal gebruik van pesticiden, die inzet op maximaal gebruik van natuurlijke vijanden van plagen, de biodiversiteit beschermt en de bodem gezond houdt.’
Onthouding
België onthield zich bij de stemming. ‘Omdat we graag een uitzondering voor de coating van suikerbietenzaden hadden gezien’, zegt Maarten Trybou, hoofd van de dienst Gewasbeschermingsmiddelen bij de FOD Volksgezondheid. ‘Met dit verbod verplichten we landbouwers om hun veld met pyrethroïden te bespuiten. Die werken minder goed door problemen met resistentie en dus zullen boeren ze vaker en in hogere dosissen moeten gebruiken. Ook die pyrethroïden worden momenteel door EFSA geherevalueerd en zullen waarschijnlijk verdwijnen.’
‘Europa moet er ook over waken dat het verbod niet leidt tot gebruik van nog meer schadelijke middelen’, vindt Freek Verdonckt, landbouwexpert bij Natuurpunt. ‘Het is essentieel dat het Europese en Vlaamse landbouwbeleid de randvoorwaarden schept waarin koplopers in milieuvriendelijke teelt worden gestimuleerd. Ons land bengelt daarbij achteraan.’
Bijen gered?
Bij Bayer, producent van enkele neonicotinoïden, juichen ze helemaal niet. ‘Een trieste dag voor boeren en een slechte zaak voor Europa’, klinkt het in een persbericht. ‘De boer verliest waardevolle middelen voor de bescherming van zijn oogst’, aldus Hinse Boonstra, pr-verantwoordelijke bij Bayer Nederland. ‘En de bijen schieten er niks mee op omdat andere factoren dan gewasbescherming veel belangrijker zijn voor de gezondheid van bijen.’
"De bijen schieten er niks mee op omdat andere factoren dan gewasbescherming veel belangrijker zijn voor de gezondheid van bijen"
‘Als het over de honingbij gaat, heeft hij een punt’, zegt bijenexpert Dirk de Graaf (UGent). ‘De varroamijt is de belangrijkste oorzaak van sterfte. Het zijn vooral volken die in de late zomer en vroege herfst vol mijten zitten die niet door de winter komen. En in bijenwas vinden we meer vergif dat de imker zelf heeft gebruikt tegen de varroamijt dan stoffen afkomstig van de landbouw. Dat neemt niet weg dat tal van studies aantonen dat neonicotinoïden schadelijk zijn voor bijen, en dat ook lage dosissen schadelijke effecten kunnen hebben in combinatie met andere factoren.’
Met het Europese verbod valt één factor weg. Maar daarmee is de bij niet gered. ‘De algemene verschraling van het landschap is zowel voor honingbijen als de wilde bij een cruciaal probleem', zegt de Graaf. 'En voor wilde bijen komt daar nog het gebrek aan nestgelegenheid bij.’
