Eureka-momenten slaan soms in op de vreemdste momenten. Een bekend ritueel op voetbaltribunes bracht een onderzoeksteam namelijk op het spoor van een uniek verdedigingsmechanisme bij vissen.
We zagen het voor het eerst op het WK van 1986 in dat land, en sindsdien is de zogenoemde Mexican Wave vaste prik in stadions overal ter wereld: supportersvakken staan beurtelings op, zwaaien de armen in de lucht en gaan weer zitten. Op die manier spoelt er als het ware een golf door de tribunes. Een nieuw veldonderzoek bracht aan het licht dat sommige vissen zichzelf op dezelfde manier bewust en collectief beschermen tegen natuurlijke vijanden.
Onderzoekers Jens Krause, Carolina Doran en Juliane Lukas (Leibniz Institute of Freshwater Ecology) staan aanvankelijk voor een raadsel. Bij hun observatie van de Poecilia sulphuraria, een straalvinnige vis die verwant is met de populaire aquariumvis Black Molly, zien ze namelijk iets heel vreemds. Plots maakt de viskolonie collectief een gelijkaardige beweging, waardoor er een watergolf ontstaat. Op een enorme schaal, bovendien. Want het gaat om wel vierduizend vissen per vierkante meter, en soms werken honderdduizenden Molly’s mee aan een en dezelfde golf. En nog sterker: soms zorgen ze tot twee minuten lang voor opeenvolgende nieuwe golven, met eentje om de drie tot vier seconden.
‘Eerst begrepen we dus niet wat ze aan het doen waren, maar plots zagen we de frappante gelijkenissen met de Mexican Wave. Waarna we op zoek gingen naar waarom ze dit deden. Om visetende vogels af te schrikken, zo bleek.’ Met succes, zoals je zelf kunt zien op dit behoorlijk spectaculaire filmpje uit het veldonderzoek:
Een voorbeeld van hoe deze molly’s bijna een minuut lang collectief de ene golf na de andere inzetten, alsof ze supporters zijn in een voetbalstadion. (© Juliane Lukas)
Allemaal leuk en aardig, maar heeft het ook breder wetenschappelijk belang? De onderzoekers zelf stellen dat hun bevindingen de eerste zijn die wijzen op collectief gedrag als afweermiddel tegen predatie. Waardoor het volgens hen een stap voorwaarts is in de bredere studie van collectief gedrag bij dieren: ‘Tot nog toe hebben wetenschappers in de eerste plaats verklaart hoe zo’n gedrag ontstaat vanuit de interactie tussen individuele dieren. Maar het bleef onduidelijk waarom ze dat eigenlijk deden. Onze studie wijst er alvast op dat gedragspatronen een groepswapen tot zelfbehoud kunnen zijn.’
Een ijsvogel, een van de natuurlijke vijanden van de Poecilia sulphuraria, is er toch in geslaagd een van hen te verschalken.
Beeld: Juliane Lukas
