Vluchten binnen de EU vallen onder de handel in emissierechten. Niet vliegen binnen Europa leidt daarom niet automatisch tot minder CO2-uitstoot. Maar dat korte vluchten daarom geen reden tot bezorgdheid zijn, klopt niet.
In een nieuw rapport van de Leuvense denktank Metaforum wijst een groep experts erop dat vluchten binnen de Europese Unie onder de Europese handel in emissierechten vallen. Het gevolg is dat voor de hogesnelheidstrein kiezen, in plaats van voor het vliegtuig, geen enkel effect heeft op de CO2-uitstoot binnen Europa, aldus de academici. Een vliegtuigreis minder zorgt ervoor dat een emissierecht goedkoper wordt en dat een andere uitstoter in de EU meer rechten opneemt. Netto is er geen CO2-uitstootvermindering, besluiten ze.
‘Europese vlucht schaadt het klimaat niet’, of ‘Lig niet wakker van korteafstandsvluchten’, berichtten sommige media daarover. Maar die vlieger gaat niet zomaar op.
Meer dan CO2
De impact van de luchtvaart blijft niet beperkt tot de uitstoot van CO2. Twee belangrijke effecten zijn wolkenvorming en de uitstoot van stikstofoxiden. ‘De waterdamp die vliegtuigen uitstoten leidt tot de vorming van wolken die een opwarmend effect hebben’, zegt luchtvaartexpert Henri Werij (TU Delft). ‘Stikstofoxiden leiden tot de vorming van het broeikasgas ozon, met eveneens een opwarmend effect.’ Ook de uitstoot van roetdeeltjes op grote hoogte draagt bij tot de opwarming.
In sommige gevallen kunnen door vliegtuigen gecreëerde wolken koelend werken. Ook de uitstoot van zwaveldeeltjes heeft een afkoelend effect. De totale impact van luchtvaart op het klimaat is complex, en hangt onder meer af van het tijdstip en de plaats. Niet-CO2-effecten zoals wolkenvorming zijn ook van kortere duur dan het effect van CO2. Dat maakt ze lastig te kwantificeren. Alle effecten bij elkaar genomen gaan experts ervan uit dat de klimaatimpact van vliegen ongeveer twee à drie keer groter is wanneer je ook met niet-CO2-effecten rekening houdt. ‘CO2 is goed voor ongeveer een derde van de impact, andere effecten voor twee derden’, zegt Volker Grewe, expert op dit gebied aan de TU Delft en het Duitse Centrum voor Lucht- en Ruimtevaart (DLR). ‘Dat geldt wel voor de wereldwijde luchtvaartsector. Hoe dat precies zit voor korte afstandsvluchten wordt nog onderzocht.’
Enkel op basis van de opname in het Europese emissierechtensysteem suggereren dat korte vluchten het klimaat niet schaden – wat de Leuvense onderzoekers overigens niet zo letterlijk stellen – houdt dus geen steek. Volgens milieu-econoom Stef Proost (KU Leuven), hoofdauteur van het rapport, is er over niet-CO2-effecten nog te weinig consensus. ‘Daarom focussen internationale afspraken enkel op CO2. Dat hebben wij ook gedaan.’
Investeren in de trein
Op de totale hoeveelheid CO2 die binnen het emissierechtensysteem mag worden uitgestoten, zit een plafond dat mettertijd wordt verlaagd. Het idee is dat minder en duurdere uitstootrechten investeringen in uitstootreductie aantrekkelijker maken. Door te vliegen, en zo uitstootrechten op te souperen, zou je er in theorie toe bijdragen dat het in andere sectoren aantrekkelijker wordt om in uitstootreductie te investeren. 'Maar die investeringen leiden vaak pas op langere termijn tot een effectieve uitstootreductie', zegt Paul Peeters, expert duurzaam toerisme en transport aan de Breda University of Applied Sciences.
Tegen 2050 moet de uitstoot vrijwel naar nul. ‘Op termijn zullen dus alle sectoren moeten vergroenen’, zegt Sebastian Sterl, onderzoeker Klimaat en Hernieuwbare Energie aan de VUB. ‘Anders dan in andere sectoren is de technologie om voor grootschalige emissiereductie te zorgen in de luchtvaart nog niet beschikbaar. De sector zal haar groei dus moeten afremmen om de ETS-doelen te halen. Hoe eerder ze daarmee beginnen, hoe minder heftig de schok voor de sector zal zijn als de plafonds echt laag komen te liggen. Lekker door blijven vliegen is daarom kortzichtig.'
‘Door te blijven vliegen, draag je bij tot de groei van de luchtvaartsector’, zegt ook Peeters. ‘Waarvan we nu al weten dat die extreem moeilijk te verduurzamen is. Dan investeer je door nu al voor de trein te kiezen beter in een systeem dat die investeringen broodnodig heeft. Want op langere termijn zullen we wel minder moeten vliegen, omdat het door het dalende plafond duurder zal worden. Hoewel het theoretisch klopt dat niet vliegen niet tot een reductie van de totale CO2-uitstoot onder ETS leidt, is het praktisch niet erg slim om het te blijven doen. Het plafond op de emissies is bovendien een afspraak. Het is gebaseerd op de werkelijke uitstoot en de politieke druk om die te verlagen. Als reizigers aanzienlijk minder vliegen, is er meer ruimte om dat plafond sneller te verlagen. Steeds meer vliegen heeft net het omgekeerde effect. Alles bij elkaar maakt het voor het klimaat wel degelijk uit of je voor het vliegtuig of de trein kiest.’
