Vreemde Maleisische wormensoort voor het eerst teruggezien 90 jaar na haar ontdekking

Beeld: George Verdon, CC BY-SA

George Verdon had een biologisch raadsel in handen. Tijdens een rondje hardlopen was hij een dier tegengekomen dat hij niet kon thuisbrengen... In alle eerlijkheid: het was een rondje door eilandjungle op het Maleisisch schiereiland, dus de kans om iets vreemds te vinden was groot, maar toch… Dit dier bood wel heel veel weerstand tegen zijn pogingen om erachter te komen wat het was.

Het dier was ongeveer tien centimeter lang en het leek op een worm. Het had ook opvallende, gestreepte waarschuwingskleuren waardoor het even op een kleine, jonge slang leek. Maar de kop - hamervormig, afgeplat en ogenschijnlijk zonder ogen - zei duidelijk iets anders.

Als professioneel natuurfilmer heeft George al veel vreemde dieren gezien, maar bij dit beest was hij het spoor bijster. Na wat zoeken op internet ontdekte hij dat er wetenschappers bestonden die gek genoeg waren om deze vreemde wezens te bestuderen (wij dus...).

De afgelopen tien jaar hebben we ons beziggehouden met het karakteriseren van de landplatwormen die Europa binnendringen, zoals de Obama nungara, die nu in meer dan zeventig departementen in Frankrijk voorkomt, of de reuzensoort Bipalium kewense. George nam in augustus 2019 contact met ons op, stuurde ons een e-mail met wat foto's en vroeg of we er meer over wisten.

Na raadpleging van de wetenschappelijke literatuur bleek het om een soort te gaan die in de 90 jaar sinds haar ontdekking niet meer was gezien: Bipalium admarginatum. Ze was niet meer waargenomen sinds ze voor het eerst werd beschreven in 1933 door de Beauchamp, op een eiland niet ver van waar Georges exemplaar leefde. We waren natuurlijk enthousiast en vroegen George of hij de worm had bijgehouden. Om een of andere reden (stel je voor!) was hij gaan joggen zonder veldkit en had hij het dier terug laten glijden in het bladerdek. We vroegen hem of hij opnieuw de jungle in kon duiken om een paar exemplaren te zoeken en gaven hem instructies over hoe hij die het beste kon vangen.

Makaken en vierdubbele gin-tonic... zonder tonic

Gewapend met flesjes en een larventang en vergezeld van Liv Grant, een vriendin en collega, keerde George terug naar de plaats van de waarneming en vond nog meer exemplaren. Dit bleek nog maar de helft van de uitdaging, want ze waren in het territorium van makaken - niet erg gastvrije bovendien. Liv nam de taak op zich om de plunderaars af te weren terwijl George haastig wormen verzamelde, en de twee trokken zich snel terug.

Niks aan de hand dus. Maar hoe moesten ze die wormen nu bewaren? We hadden George de instructie gegeven om de dieren in pure ethanol te leggen, maar tropische eilanden staan niet bekend om hun voorraad laboratoriumbenodigdheden. George vond een oplossing: hij bestelde een vierdubbele gin-tonic, zonder tonic, limoen, ijs of rietje. Hij deed de wormen in een flesje met de gin, en bracht ze ze naar Michelle Soo van de UCSI Universiteit van Kuala Lumpur, die de ontdekking bevestigde.

Compleet mitochondriaal genoom

De volgende stap was een moleculaire analyse van het dier. Die is belangrijk om het dier te karakteriseren en de relatie met andere soorten van het geslacht Bipalium te begrijpen. Normaal gesproken analyseren we alleen exemplaren die goed bewaard zijn gebleven in absolute ethanol. Romain Gastineau van de Universiteit van Szczecin in Polen probeerde het toch... en dankzij geavanceerde sequencingtechnieken konden we het volledige mitochondriale genoom van Bipalium admarginatum karakteriseren, ondanks de gin.

Er zijn slechts ongeveer tien volledige mitogenomen bekend in deze wormenfamilie, dus dat verdiende een publicatie. We konden het wetenschappelijke tijdschrift zelfs overtuigen om een samenvatting in het Maleis toe te voegen, om de burgers van het land ervan te overtuigen dat nog veel bijzondere soorten wormen te ontdekken en te herontdekken zijn!