Antarctica wordt door de meeste mensen gezien als een afgelegen en extreme plek. Recent onderzoek werpt nieuw licht op het belang van het meest zuidelijk gelegen continent voor ons.
Zelfs de Oude Grieken vermoedden al dat er een continent moest bestaan in de omgeving van de Zuidpool, als tegengewicht voor de noordelijke continenten. Sindsdien wordt Antarctica door de meeste mensen gezien als een afgelegen en extreme plek. De afgelopen twee eeuwen heeft dat beeld in de menselijke psyché zelfs een mythisch karakter gekregen. Dat werd tijdens het gouden Edwardiaanse tijdperk alleen maar versterkt door avontuurlijke heldenverhalen over spectaculaire ontdekkingsreizen en pioniers zoals Robert Falcon Scott, Roald Amundsen en Ernest Schackleton.
Recent onderzoek werpt echter nieuw licht op het belang van het meest zuidelijk gelegen continent. Wetenschappers halen zo dat mythische beeld onderuit en benadrukken de rol die Antarctica speelt in onze huidige wereld én in de mogelijke toekomst van een warmere planeet.
Ooit dacht men dat Antarctica een grotendeels onveranderlijke massa van sneeuw en ijs was, maar niets is minder waar. Het continent houdt een ongelooflijk grote hoeveelheid water vast, want de drie ijslagen die het continent bedekken, bevatten ongeveer 70% van al het zoet water op deze planeet. Nu weten we dat die ijslagen kwetsbaar zijn voor een warmere atmosfeer en oceaan. Als alle ijslagen op de Zuidpool zouden smelten, zou het zeeniveau overal ter wereld minstens 56 meter stijgen.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar waar, wanneer en hoe snel die ijslagen smelten. Niemand beweert dat alles zal smelten in de komende eeuw, maar wegens hun gigantische omvang zou zelfs een klein verlies al wereldwijde gevolgen hebben. De mogelijke scenario’s zijn uiterst zorgwekkend: het smeltwater zou het zeeniveau niet alleen doen stijgen, maar ook de oceaancirculatie vertragen en windstroken verleggen, met gevolgen voor het klimaat in het zuidelijke halfrond.
In 2014 had NASA vastgesteld dat verscheidene belangrijke ijsrivieren in Antarctica, die genoeg water vasthouden om het zeeniveau anderhalve meter te doen stijgen, nu onomkeerbaar aan het verdwijnen zijn. Daardoor worden meer dan 150 miljoen mensen blootgesteld aan de dreigingen die een verhoogde zeespiegel met zich meebrengt. Bovendien is het zeeniveau de afgelopen 3.000 jaar wereldwijd nog nooit zo snel gestegen.
Een direct en ernstig gevaar
Recente stormvloeden na orkanen tonen aan dat een stijgend zeeniveau in de toekomst gevaarlijk kan zijn voor dichtbevolkte regio’s zoals Florida en New York. Op dit moment zijn de lager gelegen eilanden in gebieden zoals de Stille Oceaan al ernstig bedreigd.
Omdat er meerdere factoren in het spel zijn, zijn niet alle risicogebieden even kwetsbaar voor een wereldwijde stijging van het zeeniveau. De ernst van het probleem wisselt dus afhankelijk van geografische ligging. Volgens het IPPC 2013-rapport zal de zeespiegel 40 à 80 cm stijgen in de komende eeuw, en het aandeel van Antarctica zal daarin slechts 5 cm zijn. Meer recente berekeningen voorspellen echter dat dat aandeel wel eens tien keer groter zou kunnen zijn.
Onderzoek suggereert bovendien dat een temperatuurstijging van 1,5 - 2°C ervoor kan zorgen dat we voor millennia zullen vastzitten in een periode waarin het zeeniveau onomkeerbaar zal stijgen, omdat de ijslagen op Antarctica maar traag reageren op de opwarming van de atmosfeer en de oceanen. Het is ook mogelijk dat wel al in zo’n warmere wereld leven, want kort geleden is aangetoond dat de globale temperatuur al bijna 1,5°C warmer is dan voor de Industriële Revolutie. En op de COP23-bijeenkomst in Bonn van november 2017 werd duidelijk dat het onmogelijk is om de temperatuurstijging te beperken tot 2°C.
Daarom moeten we de voorspellingen over het zeeniveau opnieuw bekijken, rekening houdend met de potentieel wereldwijde impact van Antarctica. 93% van de antropogene opwarming van de aarde is namelijk naar de oceanen gegaan. Dat warmere water doet nu de drijvende randen van het Antarctische ijs smelten, en het is goed mogelijk dat het ijs nog sneller smelt als de temperatuur met 2°C stijgt.
Er wordt voorspeld dat de oppervlaktetemperatuur in de poolgebieden twee keer sneller zal stijgen dan het globale gemiddelde. Dat komt door een fenomeen dat bekend staat als polaire amplificatie. Toch is er hoop dat we nog aan dat zwaard van Damocles kunnen ontkomen. Onderzoek toont namelijk aan dat we de onomkeerbare stijging van het zeeniveau kunnen vermijden als we het komende decennium erin slagen om de uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk te verminderen. Het is dus cruciaal voor de toekomstige generaties om de CO2-uitstoot te verlagen. Anders zullen we ons moeten aanpassen aan een wereld met drastisch hertekende kustlijnen.
Het is zowel een wetenschappelijk als een maatschappelijk probleem. Maar we staan niet machteloos: technologische innovaties zorgen voor nieuwe manieren om de CO2-uitstoot te verminderen, en bieden ons een realistische koolstofarme toekomst. Dat kan helpen om ervoor te zorgen dat het ijs op Antarctica minder snel smelt en om de stijging van het zeeniveau te minimaliseren.
Vertaling: Anneleen Huyzentruyt
