Waarom twee graden?

Op de klimaattop in Doha, Qatar, draait het allemaal weer om de tweegradengrens: de maximaal toelaatbare opwarming van de aarde. Maar wat houden die twee graden in?

In het VN-klimaatverdrag dat in 1992 in Rio de Janeiro wordt opgesteld, staat een vaag zinnetje. Het doel van het verdrag is om de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer te stabiliseren op een niveau, dat gevaarlijke menselijke invloed op het klimaat voorkomt. Waar dat niveau precies ligt, weet niemand, maar dat is niet erg. Het gaat om de intentie: de klimaatverandering mag niet de spuigaten uitlopen.

In het verdrag van Kopenhagen, in 2009, is dat zinnetje vastgepind op twee graden. De twee gradengrens wordt een begrip. Ook op de huidige klimaattop van Doha draait om die twee graden. Welke twee graden? Twee graden warmer dan vroeger. Of iets wetenschappelijker gesteld: om de gevolgen van klimaatverandering te beperken zou de gemiddelde temperatuur op aarde niet meer dan twee graden mogen stijgen ten opzichte van het pre-industriële tijdperk.

En dan wordt niet het pre-industriële tijdperk bedoeld waarin er nog krokodillen op de Noordpool zwommen. Een exacte definitie is er niet, maar pre-industrieel betekent ergens tussen 1850 en 1900. Waarom mag het niet meer dan twee graden warmer worden dan toen?

Het idee achter dat getal is dat de gevolgen van de klimaatverandering dan nog te overzien zullen zijn: de mens zal zich dan nog zonder al te veel kleerscheuren kunnen aanpassen. Boven die twee graden wordt dat moeilijk. En hoe hoger de temperatuurstijging, hoe groter de schade - denk aan grote droogtes of juist vernietigende hoosbuien en natuurlijk aan zeespiegelstijging.

Klimaatgevoeligheid
‘Het is een grens die beleidsmakers hebben getrokken. Ook onder die twee graden zijn er effecten van klimaatverandering. Als ecoloog vind ik twee graden bijvoorbeeld al veel, omdat we dan onze koraalriffen kwijtraken en de oceanen flink verzuren. Maar als je vanuit de landbouw kijkt, is twee graden waarschijnlijk acceptabel.’ Hoogleraar Milieusysteemanalyse Rik Leemans is een van de mensen die voor het VN-klimaatpanel IPCC de zogeheten ‘burning ember’-diagrammen maakte: een soort stoplichtsysteem dat inzichtelijk maakt welke risico’s bij welke temperatuursverandering horen. Boven de twee graden duiken die in het rood.



‘Burning ember’-diagrammen: welke risico’s horen bij welke temperatuursverandering. Boven de twee graden duiken die in het rood.


Goed, twee graden stijging dus. Is dat veel? Nee, dat is weinig. De eerste 0,8 graden zijn namelijk al binnen. Bovendien zit er vertraging op de lijn: als we nu zouden stoppen met uitstoten, zou de temperatuur nog een tijdje doorklimmen. Hoe hoog mag het CO2-gehalte in de lucht eigenlijk worden als we binnen die twee graden willen blijven? ‘Dan komt het begrip ‘klimaatgevoeligheid’ om de hoek’, waarschuwt Detlef van Vuuren van het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). ‘En die kennen we niet exact.’

De klimaatgevoeligheid is een van de onzekerheden in de klimaatberekeningen. Hoe hoger de klimaatgevoeligheid, hoe meer het klimaat reageert op een CO2-stijging en hoe sneller de tweegradengrens gepasseerd zal worden. Het IPCC gaat uit van een gevoeligheid van 2,5 tot 4 graden: dat zou de temperatuurstijging zijn bij een verdubbeling van de CO2-waarden in de atmosfeer ten opzichte van het pre-industriele tijdperk. Deze week verscheen in Nature nog een onderzoek van paleoklimatologen, dat op vergelijkbare waarden uitkomt. Dat toont aan dat de huidige modellen zo gek nog niet zijn.

Over tien jaar
De tweegradengrens laat zich dus niet exact vertalen in een CO2-gehalte in de lucht. Maar globaal houden de wetenschappers het op een CO2-gehalte van ‘zo'n 400 ppm’. In het huidige tempo bereiken we dat niveau over tien jaar. In het puur theoretische geval dat het CO2-gehalte daarna gelijk blijft, zou de gemiddelde wereldtemperatuur doorstijgen naar de twee gradengrens en dan eveneens ongeveer gelijkblijven. Gelukkig mogen we er wel een beetje overheen, als we maar snel genoeg weer terug naar beneden gaan.

Als we de tweegradengrens ook maar een beetje serieus nemen, moeten we wat gaan doen, vinden de wetenschappers. Dan zijn er stevige CO2-reducties nodig en veel verder gaande maatregelen dan nu worden genomen.

Dat vinden ze al een tijdje. Zo stuurde het PBL in 2006 en 2011 persberichten met vrijwel identieke koppen. De boodschap was dat de tweegradengrens nog haalbaar was. ‘Maar de ruimte die er nog is, is in die tijd wel veel kleiner geworden. Om de twee graden te halen moeten we er nu meer voor doen dan in 2006 had gehoeven. We moeten bijvoorbeeld CO2 uit de lucht gaan halen, bijvoorbeeld door herbebossing en CO2-afvang. Maar wij denken nog altijd dat het kan’, aldus Van Vuuren. ‘Technisch, maar ook economisch. De vraag of het politiek kan, dat is niet aan ons. Maar als de inertia niet wordt doorbroken en we op de oude weg verder gaan, is vier graden aan het eind van deze eeuw een meer realistische schatting.’

Op papier
Als Doha weinig oplevert, ziet ook Leemans het zwaar in: ‘De CO2-uitstoot stijgt wereldwijd. Om de twee graden te halen, zou de piek rond 2020 moeten komen en daarna stevig moeten dalen. Dat wordt wel erg moeilijk als we nog langer talmen.’

De verwachting is echter dat Doha niet veel bijzonders op zal leveren. Op de vorige top is afgesproken dat er pas in 2015 een opvolger van het Kyotoprotocol hoeft te komen. ‘Op papier is de politieke wil om die twee graden te halen er wel. Het staat immers in de verdragen’, zegt Leemans wat bitter. ‘Maar de politiek begrijpt niet wat er allemaal voor nodig is om die grens te halen. En voor al die maatregelen is er geen politieke wil.’



Eos Weekblad op iPad
Dit artikel verscheen ook in Eos Weekblad op iPad. Elke vrijdag bieden we u een nieuwsgedreven weekblad, gelardeerd met beeld en geluid. De Eos-app kunt u gratis downloaden in de App-store van iTunes. Met die app haalt u de wekelijkse uitgaven gratis binnen.