Wesp heeft geen last van resistente schimmels

Een vrouwtjesbijenwolf bij de ingang van haar tunnelnetwerk. Een bacteriesoort beschermt haar larven tegen ziekteverwekkers. Foto: Martin Kaltenpoth, Johannes Gutenberg University 

Voor mensen zijn antibiotica een relatief nieuw fenomeen. Maar insecten maken al miljoenen jaren lang gebruik van beschermende stoffen tegen ziekmakers. Zo ook de bijenwolf. Deze wesp produceert in samenwerking met bacteriën een cocktail aan antibiotica. Uit Duits onderzoek blijkt nu dat die mengeling al 68 miljoen jaar lang onveranderd megaat. Anders dan tegen onze antibiotica hebben ziekteverwekkers er nog geen resistentie tegen ontwikkeld. 

Om te begrijpen hoe deze symbiose al die jaren onverstoord voortduurt, moeten we de wesp zelf onder de loep nemen. Het wijfje is alleszins geen lieverdje. Zwevend over nietsvermoedende bijen grijpt ze deze vast en dient een verlammende steek toe. Ze sleept het slachtoffer mee naar een eerder gegraven netwerk van tunnels, waarin een hongerige larve ligt te wachten. Na zich te hebben volgegeten aan enkele bijen zal deze zich innestelen in een pop, om vervolgens uit te groeien tot een volwassen wesp.

Het is in dit stadium dat het antibioticum te hulp schiet. Nog voor de larve is geboren, spuit de moeder bacteriën van het genus Streptomyces vanuit haar antennes in de zich ontwikkelende larve. Als de larve in een later stadium een cocon maakt, worden de bacteriën in de zijde daarvan geweven. Daar produceren ze een mix van antibiotica, die dient als beschermende laag tegen pathogene schimmels.

De onderzoekers gingen na hoe het kan dat de samenstelling van het antibioticum al die jaren zo goed als onveranderd is gebleven. Ze vonden dat de geproduceerde enzymen sterk en minder specifiek zijn dan de enzymen die geproduceerd worden door vrijlevende bacteriën. Hierdoor kan de wesp zich aanpassen aan verschillende fungi.

Een andere reden dat de wespen niet te kampen krijgen met resistente ziekteverwekkers, is door de manier waarop ze leven. Anders dan mensen komen ze in kleine populaties voor die zich vaak verplaatsen. Zo krijgen pathogenen weinig kans om een weerstand op te bouwen tegen de wespen.