Belgische onderzoekers reconstrueren hoe door klimaatverandering een nieuwe vorm van de ziekte leishmaniase ontstond.
Leishmaniase is een infectieziekte die huidzweren en aantasting van sommige organen kan veroorzaken, soms met dodelijke afloop. Een parasiet verspreid door zandvliegen veroorzaakt de ziekte, die jaarlijks ongeveer een miljoen mensen treft, voornamelijk in ontwikkelingslanden. In het vakblad PNAS melden Belgische onderzoekers hoe een nieuwe leishmaniasesoort ontstond als gevolg van klimaatverandering.
Er bestaan wereldwijd meer dan twintig leishmaniasoorten. Wetenschappers aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) bestuderen de ziekte al sinds de jaren 1980 in Peru. ‘Daar komt de ziekte onder meer voor in het Amazonewoud en in de vochtige loofbossen hoog in de Andes’, zegt Frederik Van den Broeck (ITG). ‘Beide soorten lijken genetisch sterk op elkaar, maar gedragen zich heel verschillend. De soort die in het Amazonewoud voorkomt, heeft dieren zoals de luiaard, diverse knaagdieren en andere wilde dieren als gastheer, terwijl de soort in de Andes vooral voorkomt in dieren die in de buurt van de mens leven zoals ratten en honden.’
'Naarmate het klimaat verder verandert, zullen we ook in onze contreien vaker tropische ziektes zien opduiken'
Van den Broeck analyseerde de genomen van 67 parasieten die in de voorbije decennia op 47 locaties in beide ecosystemen zijn verzameld. Hun genetische verwantschap laat zien hoe de parasiet in de Andes is ontstaan. Een reconstructie doet vermoeden dat de nieuwe soort zo’n 120.000 jaar geleden ontstond. ‘Het klimaat was toen te vergelijken met ons huidige warme klimaat’, zegt Van den Broeck. ‘Daardoor kon de soort zich vanuit de Amazone makkelijker verspreiden naar andere gebieden. Daarna kwam een lange periode van isolatie tijdens de ijstijd waarin het klimaat aanzienlijk kouder was. Als zo’n periode van isolatie lang genoeg duurt, kan dat leiden tot een nieuwe soort.’
Invloed van de mens
‘We zien hier een zeldzaam en goed onderbouwd voorbeeld van ecologische soortvorming’, legt Van den Broeck uit. ‘Parasieten zijn sterk gebonden aan hun gastheren en vector – in dit geval de zandvlieg. Externe factoren zoals klimaatverandering of ontbossing kunnen die verbondenheid destabiliseren. Dat resulteert vaak in een sprong van pathogenen naar nieuwe gastheren of vectoren.’
De genetische analyses maakten ook duidelijk dat de nieuwe en de oude soort opnieuw met elkaar in contact kwamen. ‘Sinds de jaren 1980 kon de gevaarlijkere Amazonesoort zich beter onder de mens verpspreiden omdat die dieper in de jungle doordrong. Denk bijvoornbeeld aan drugshandelaars, guerillastrijders en houthakkers’, zegt Van den Broeck. ‘Doordat mensen heen en weer reisden tussen het regenwoud en hoger gelegen gebieden, ontstond een hybride soort, die even schadelijk is als de Amazonesoort én zich in de hoger gelegen gebieden prima kan verspreiden, met een nieuwe lokale epidemie tot gevolg.’
‘Het is een voorbeeld van hoe klimaatverandering en menselijk gedrag een impact kunnen hebben op de verspreiding en het ontstaan van ziektes’, zegt Van den Broeck. ‘Naarmate het klimaat verder verandert, zullen we ook in onze contreien vaker tropische ziektes zien opduiken.’
