Maandagavond veroorzaakte een windhoos heel wat schade in Kapellen en Brasschaat. Windhozen zijn vrij zeldzame fenomenen in onze contreien, zeker tijdens de herfstperiode. Weer- en klimaatexpert Samuel Helsen legt uit hoe deze windhoos kon ontstaan.
Onweersbuien gaan vaak gepaard met hevige windstoten, maar windhozen komen slechts zelden voor. Om een windhoos of tornado (synoniemen) te doen ontstaan moeten de meteorologische condities voldoen aan een aantal voorwaarden. In eerste instantie moet de atmosfeer verkeren in een onstabiele toestand. Dat wil zeggen dat er makkelijk (onweers)buien gevormd kunnen worden.
Daarnaast moet er ook heel wat ‘windschering’ zijn. We spreken in de weerkunde over windschering wanneer de windrichting en/of windsnelheid veranderen met de hoogte. Dat komt bijvoorbeeld voor als de wind aan de grond uit een andere richting waait of met een andere snelheid dan op enkele kilometers hogerop in de atmosfeer. Windschering zorgt ervoor dat er rotatie kan ontstaan in de onweerswolk en de wolk kan beginnen draaien. Wanneer dat het geval is spreken we over een onweer van het type ‘supercell’. Initieel zal de wolk draaien rond een horizontale as, maar als de draaiende luchtkolom wordt opgenomen door de stijgstroming in de wolk kan deze gaan draaien rond een verticale as.
Windschering zorgt voor draaiing van de wolk rond een horizontale as (A). Als deze draaiende luchtkolom wordt opgenomen door de stijgbewegingen (turbulentie) in de wolk, ontstaat een draaiing rond een verticale as. Wanneer de trechter de grond bereikt is de tornado of windhoos geboren (bron: UCAR).
Supercellen en windschade
Supercellen zien er vaak angstaanjagend uit, aangezien de onweerswolk langs de onderzijde vaak kolkende bewegingen maakt en gepaard gaat met imposante wolkenformaties. Wanneer de wolkenbasis van de onweerswolk zich laag genoeg bij de grond bevindt kan het zijn dat de draaiende wolk contact maakt met de grond. Wanneer dat zich voordoet ontstaat er een duidelijk roterende slurfachtige structuur onderaan de wolk (een tuba genaamd) en is de windhoos of tornado geboren (figuur 1 C). Windhozen zien er zeer spectaculair uit en laten vaak een spoor van vernieling na in hun kielzog, aangezien de windsnelheden in de draaiende luchtkolom zeer hoog kunnen oplopen.
Hoe kon de tornado boven het Antwerpse ontstaan?
Windhozen zijn vrij zeldzame fenomenen in onze contreien. Toch komen ze af en toe voor, voornamelijk in de zomermaanden wanneer hevige onweersbuien makkelijker ontstaan. De windhoos die op 5 oktober ontstond in de omgeving van Antwerpen kon voornamelijk ontstaan door een gunstige combinatie van onstabiliteit en windschering. We hadden te maken met onstabiele weercondities, verbonden aan een lagedrukgebied. Onweersbuien konden daardoor makkelijk ontstaan. Daarnaast was er ook een duidelijk verschil in de windsnelheid aan de grond en op enige hoogte in de atmosfeer. In de onderste luchtlagen tussen 0 en 6 km liep dat verschil zelfs op tot 40-60 km/u (figuur 3). Bovendien lag de wolkenbasis ook vrij laag (rond of net onder 1 km hoogte). Ook dat zal wellicht bijgedragen hebben aan het feit dat de slurf onderaan de wolk makkelijker de grond kon bereiken. De windhoos leverde spectaculaire beelden op!
Figuur boven: Radarbeeld van de onweersbui waarin de windhoos ontstond op 5 oktober. Het was duidelijk een intense bui met heel wat bliksemontladingen (gele bolletjes) en veel regen op korte tijd (radarbeeld WetterOnline).
Figuur boven: De verwachting voor onstabiliteit en windschering van het Europese weermodel ECMWF rond het tijdstip van de tornado. De windschering loopt boven het Antwerpse op tot tussen 11 en 17 m/s (ruwweg 40-60 km/u) en er is ook behoorlijk wat onstabiliteit (groene kleur) (bron: WetterOnline).
